İŞÇİNİN MAAŞINA ZAM YAPILMASI ZORUNLULUĞU

İşçinin maaşına zam yapılması zorunluluğu, İş Kanunu’nda doğrudan düzenlenmemiştir. Ancak bazı durumlar, işverene zam yapma yükümlülüğünü doğurabilir. Öncelikle, toplu iş sözleşmeleri veya bireysel iş sözleşmelerinde işverenin maaş zammı yapma zorunluluğunu içeren özel maddeler bulunabilir. Bu gibi durumlarda işveren, sözleşmede belirtilen şartlara uymak zorundadır. Bunun dışında, işverenin maaş zammı yapma kararı genellikle kendi takdirine bağlıdır ve her iş yerinde uygulanması zorunlu değildir. Ancak işçinin aldığı ücretin onun temel yaşam ihtiyaçlarını karşılamaya yetmesi beklenir. Bu noktada, ücretin en alt sınırı olarak asgari ücret kabul edilir. Asgari ücret, işçinin geçimini sağlamak için gerekli olan minimum ücreti ifade eder.

İŞÇİ MAAŞINA ZAM YAPILMASI YASAL BİR ZORUNLULUK MUDUR?

İş Kanunu’nda işverenin işçi maaş zammı yapma yükümlülüğü genel olarak yasal bir zorunluluk teşkil etmemektedir keza zaten İş Kanunu’nda böyle bir düzenlemeden bahsedilmemektedir. Fakat yine de bazı özel durumlar işverenin maaş zammı yapmasını zorunlu hale getirmiştir:

• Bireysel iş sözleşmesinde zam yapma yükümlülüğü: İşveren ile işçi arasında yapılan yazılı iş sözleşmesinde maaş artışı yapılmasına dair bir hüküm varsa işveren, bu şartları yerine getirmek zorundadır. Sözleşmede belirtilen artış miktarı taraflar için bağlayıcıdır.
• Toplu iş sözleşmesinde zam yapma yükümlülüğü: Sendikalı işyerlerinde, toplu iş sözleşmesinde maaş artışı yapılması gerektiği belirtilmişse işveren bu şartları yerine getirmek zorundadır. Zira toplu iş sözleşmesi ile işveren için yasal bir yükümlülük oluşmuştur.

Bu iki durum dışında işveren maaş zam yapma konusunda takdir hakkına sahiptir. İşverenin zam yapma konusundaki takdir hakkı ve buna bağlı kararı iş yeri politikalarına ekonomik koşulları ve işverenin iç düzenlemelerine bağlı olarak değişkenlik gösterebilir. Fakat şöyle bir durumda söz konusudur ki o da, işçinin maaşının enflasyon nedeniyle ya da uzun süredir zam yapılmaması sonucu asgari ücretin altına düşmesi durumuyla alakalıdır. Bu tür durumlarda iş kanunu gereği işverenin maaş artışı yaparak işçinin maaşını asgari ücretin altına çekmemesi gerekir. Bu gibi hallerde işverenin maaş zammı yapması zorunludur denilebilir.

İŞÇİNİN MAAŞINA ZAM YAPILMASINI DÜZENLEYEN MEVZUAT NEDİR?

İşçinin maaşına zam yapılmasını düzenleyen başlıca mevzuatlar şu şekilde sıralanabilir:

• 4857 sayılı İş Kanunu

İş kanunu işçi ve işveren arasındaki çalışma ilişkilerini düzenleyen temel kanundur. Maaş artışlarıyla ilgili doğrudan ilgili bir düzenleme bu kanunda yer almamaktadır. Ancak konuyla alakalı bir takım dolaylı düzenlemeleri içerisinde barındırır. Örnek olarak madde 5 ile eşitlik ilkesi gereğince, işveren benzer koşullarda çalışan işçilere eşit davranmak zorundadır. Bu da maaş zammı kararlarında hakkaniyetli davranılması gerektiğini gösterir. Ayrıca İş Kanunu, madde 39 ile birlikte, işçilerin aldıkları ücretin asgari ücretin altına düşmemesini zorunlu kılar. Eğer işçinin maaşı asgari ücrete yaklaşıyorsa ya da altında kalıyorsa işverenin maaş zammı yapması gerekir.

• 6356 sayılı Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu

Toplu iş sözleşmesi, işçilerin sendikalar aracılığıyla işverenle yaptığı ve çalışma koşullarını belirleyen anlaşmalardır. Toplu iş sözleşmesi kanunu, sendikalı işyerlerinde maaş zammı konusunda önemli düzenlemeler içerir. Buna göre, toplu iş sözleşmesi ile maaş artışlar önceden belirlenmiş olabilir ve işverenin bu artışlara uyması zorunludur ayrıca bu sözleşmeler genellikle yıllık maaş artışı oranları ve ücret düzenlemelerini içermektedir.

• Asgari Ücret Yönetmeliği:

Asgari Ücret Yönetmeliği, Türkiye’deki tüm çalışanlar için geçerli olan asgari ücretin belirlenmesi ve uygulanmasını düzenler. İşveren, işçisinin maaşını asgari ücretin altına çekemez. Asgari ücretin yıllık artışı diğer maaşların belirlenmesinde de etkili olabilir ve işverenin maaş artışı yapmasını gerektirebilir.

İŞÇİLERE MAAŞ ZAMMI YAPILMASINI ZORUNLU KILAN HUKUKİ DURUMLAR

İşçilere maaş zam yapılmasını zorunlu kılan hukuki durumlar, çeşitli yasal düzenlemeler ve sözleşmelere dayanmaktadır. Bu durumlar şunlardır:

• Asgari Ücret Artışı: Asgari ücret, işçinin geçimini sağlayabilmek için belirlenen en düşük ücrettir. Türkiye’de her yıl asgari ücret belirlenir ve bu ücretin altında maaş ödemek yasal değildir. Eğer asgari ücret artarsa işverenin çalışanlarının maaşlarını bu yeni asgari ücrete uyacak şekilde artırması gerekir. Bu, işverenin yasal bir yükümlülüğüdür.
• Toplu İş Sözleşmesi: Toplu iş sözleşmesi, işçi sendikaları ile işveren veya işveren sendikası arasında yapılan bir anlaşmadır. Bu sözleşmelerde işlerin maaşlarını ne kadar artacak hangi koşullarda zam yapılacağı gibi maddeler yer alabilir. Eğer toplu iş sözleşmesinde maaş zam yapılacağına dair bir hüküm varsa, bu hüküm bağlayıcıdır ve işverenin bu hükme uyması zorunluluk teşkil etmektedir.
• İş Sözleşmesindeki Zam Maddeleri: Bireysel iş sözleşmesinde de işverenin maaş zammı yapma yükümlülüğü belirtilmiş olabilir. Örneğin sözleşmede maaş artışlarının belirli aralıklarla yapılacağı maddesi bulunuyor ise işveren bu sözleşme hükmüne uymak zorundadır. İş sözleşmesinde belirlenen artış oranları ve zamanlamalar işçi ve işveren için bağlayıcıdır.
• Enflasyon ve Hayat Pahalılığı: eğer bir işçinin maaşı uzun bir süre zam yapılmadığı için enflasyon nedeniyle yaşam maliyet karşılayamaz hale gelirse işverenin maaş zammı yapması gerekebilir.

İŞ SÖZLEŞMESİNDE MAAŞ ZAMMI ŞARTI BULUNUYORSA NE OLUR?

Eğer iş sözleşmesinde maaş zammı yapılacağına dair bir şart bulunuyorsa işveren bu şartlara uymak zorundadır. İş sözleşmesine maaş artışı ile ilgili bir madde mevcutsa bu madde her iki taraf içinde bağlayıcıdır ve taraflar bu şartlara uymakla yükümlüdür.

İş sözleşmesinde belirli bir tarihte maaş artış yapılacağı belirtilmiş ise işveren bu tarihe uymak zorundadır. Örneğin, maaş zammının yıllık olarak yapılacağı belirtilmişse, işverenin her yıl belirlenen tarihlerde maaş artışının gerçekleştirmesi gerekir. Aynı zamanda iş sözleşmesinde maaş artış oranı belirtilmişse işveren bu oranı da uygulamak zorundadır. Örneğin yıllık %5 zam yapılacağı hususunda karar kırıldıysa işverenin maaşları bu oranda artış yapması gerekir.

İşverenin sözleşmede belirtilen şartlara aykırı hareket etmesi durumunda örneğin işveren maaş artışı yapmazsa veya belirtilen oranı uygulaması işçi işverene karşı hukuki yollara başvurabilir. İşçi sözleşmeye aykırılık nedeniyle tazminat talep edebilir veya sözleşmenin ihlali nedeniyle dava açabilir.

TOPLU İŞ SÖZLEŞMELERİ VE MAAŞ ZAMMI ZORUNLULUĞU

Toplu iş sözleşmeleri, sendikalı işçiler için maaş artışı gibi önemli hakları düzenleyen anlaşmalardır. Bu sözleşmeler, işçi ve işveren arasında yapılan taraflar için bağlayıcı olan sözleşmelerdir ve içerdikleri hükümler doğrultusunda işçilere maaş zammı yapılmasını zorunlu kılarlar. Özellikle toplu iş sözleşmesinde maaş artışı ile ilgili bir madde bulunuyorsa, işverenin bu maddeyi yerine getirmesi yasal bir zorunluluktur. Sendikalı işçiler, toplu iş sözleşmesinde belirlenen maaş artışına hak kazanır ve bu artışlar genellikle belirli bir oranda veya enflasyon oranına göre yapılır. Eğer işveren bu düzenlemelere uymayı reddederse işçiler sendikal hakları çerçevesinde yasal yollara başvurarak maaş artışını talep edebilirler. Bu durum sendikalı işçilerin toplu iş sözleşmelerine dayanarak kazandıkları bir haktır ve işverenin sözleşme şartlarına uyması gereklidir.

İŞVEREN MAAŞ ZAMMI YAPMAZSA İŞÇİ HAKLARI

Eğer iş sözleşmesinde ücret artışıyla ilgili açık bir hüküm mevcutsa ve işveren bu hükme uygun hareket etmiyorsa, işçi açısından haklı fesih hakkı doğmaktadır. Böyle bir durumda işçi, sözleşmesini tek taraflı olarak sonlandırabilir ve kıdem tazminatı talep edebilir. Aynı şekilde işçinin ücreti, işverenin zam yapmaması sebebiyle asgari ücret seviyesinin altına düşerse, bu da işçi için haklı fesih sebebi olarak kabul edilir. Çünkü asgari ücretin altında ücret ödenmesi, açıkça hukuka aykırıdır ve işçinin ekonomik haklarını olumsuz etkilemektedir.

İşverenin maaş artışı konusunda yükümlülüklerini yerine getirmemesi halinde işçi, bu durumu işverene öncelikle yazılı olarak bildirerek düzeltilmesini isteyebilir. Bu bildirime rağmen işveren yükümlülüklerini yerine getirmezse işçi, haklı nedenle fesih hakkını kullanabilir. İşçinin bu noktada dikkat etmesi gereken husus, fesih bildiriminin yazılı olarak yapılması ve gerekçelerinin net şekilde belirtilmesidir. Böylece işçi, haklarını koruyarak kıdem tazminatı, varsa ödenmemiş ücretleri ve diğer alacaklarını da işverenden talep edebilir.

Ücret artışının sözleşmeye uygun olarak yapılmaması durumunda işçinin sahip olduğu haklar arasında kıdem tazminatının yanı sıra fazla mesai ücretleri ve yıllık izin alacakları da yer alabilir.

İşveren maaş zammı yapmazsa işçi haklarını şu şekilde sıralayabiliriz;

1. İş Sözleşmesini Haklı Nedenle Fesih Hakkı
2. Koşullarının Varlığı Halinde Kıdem Tazminatı Hakkı
3. En Az Asgari Ücret Tutarında Ücret Talep Hakkı
4. Ücret Alacaklarını Talep Hakkı
5. Zam Yapılmamasından Kaynaklı Oluşan Farkı Talep Hakkı
6. Fazla Mesai Ücreti Talep Hakkı
7. Koşullarının Varlığı Halinde Yıllık İzin Ücretini Talep Hakkı

İŞÇİNİN ÜCRETİNE ZAM YAPILMAMASI VE HAKLI FESİH 

Yasal düzenlemelere göre işçi, maaşındaki artış eksikliği nedeniyle iş akdini haklı sebeple feshedemez. İş sözleşmesinde maaş artışı ile ilgili bir madde bulunmadığı takdirde ve işveren eşitlik ilkesine aykırı hareket etmesi halinde işçinin iş akdini feshetmesi haksız fesih sayılabilir. Bu durumda işçi kıdem tazminatını kaybedebilir. Ancak işverenin eşitlik ilkesine aykırı davranması halinde işçi durumu tespit edip hukuki yollara başvurarak ücretindeki adaletsizliği düzelttirme hakkına sahiptir. Yasal olarak eşitlik ilkesine uymadığı durumlarda iç haklarını savunmak için hukuki süreç başlatabilir.

ASGARİ ÜCRET ARTIŞI VE TÜM ÇALIŞANLAR İÇİN ZAM ZORUNLULUĞU

Asgari ücret artışı, yasal düzenlemelere göre tüm işverenler için zorunlu bir uygulamadır. Her yıl belirlenen asgari ücret, çalışanların geçimlerini sağlayabilmesi için gerekli en düşük ücret seviyesini belirler. Eğer işçilerin maaşları asgari ücretin altında kalıyorsa, işveren bu durumu düzeltmek zorundadır ve maaşları en az asgari ücret seviyesine çıkarma yükümlülüğü söz konusudur. Ayrıca asgari ücret artışı, işyerlerinde tüm çalışanlara uygulanmak zorundadır. Asgari ücretin arttığı durumlarda, işverenin çalışanlarının maaşlarını buna göre güncellemesi ve en az asgari ücreti sağlamak için gerekli düzenlemeleri yapması gerekir. Bu durum özellikle asgari ücretin altında maaş alan işçiler için güvence niteliğindedir.

MAAŞ ZAMMI AYRIMCILIĞI VE İŞÇİNİN HAKLARI

Maaş zammı ayrımcılığı, aynı koşullarda çalışan işçilere eşit oranda zam yapamaması durumudur ve bu, işçi haklarının ihlali anlamına gelmektedir. İşveren, iş yerinde çalışanlarına eşit ve adil davranmakla yükümlüdür. Eğer işveren, işçilerin pozisyonlarına, görevlerine veya performanslarına bakmaksızın bazı çalışanlarına maaş artış yaparken diğerlerini göz ardı ediyorsa, bu durum maaş zammı ayrımcılığınına yol açar.

Türk İş Hukuku, eşitlik ilkesine dayanır ve İş Kanunu’nun 5.maddesinde bu husus düzenlenerek işverenin çalışanlarına aynı şartlar altında eşit ücret ve maaş artışı yapmasını öngörür. İşçi, maaş zammı ayrımcılığına uğramışsa bu durum sözleşmesini haklı sebeple feshetme hakkı doğurabilir. Ayrıca işçi, bu tür ayrımcılık durumunda kıdem tazminatı da talep edebilir. Eşitlik ilkesine aykırı bir şekilde maaş artışı yapılması işverenin işçiye karşı ayrımcılık yapması anlamına gelir. İşçi bu durumda yasallarını savunarak İş Mahkemesi’ne başvurabilir ve haklı fesih talebiyle tazminat hakkını talep edebilir.

UYUŞMAZLIK DURUMUNDA ARABULUCULUK SÜRECİ

Maaş zammı konusunda işçi ve işveren arasında bir uyuşmazlık yaşandığında arabuluculuk süreci bu anlaşmazlıkların çözülmesinde önemli bir rol oynar. İş Kanunu’na göre, işçi ve işveren arasındaki bazı iş hukuku uyuşmazlıkları arabuluculuk aşamasından geçmeden iş mahkemesine taşınamaz. Taraflar arabulucuya başvurarak çözüm arayabilirler. Eğer arabuluculuk görüşmelerinde bir uzlaşmaya varılamazsa işçi veya işveren davayı İş Mahkemesi’ne taşıyabilir.

İŞ MAHKEMESİ DAVA SÜRECİ

Maaş zammı ile ilgili bir uyuşmazlık durumunda işçi öncelikle İş Mahkemesi’ne başvurabilir. Ancak iş mahkemesine başvurmadan önce maaş zammı gibi bazı iş hukuku davalarında arabuluculuk süreci zorunlu hale getirilmiştir. Taraflar, arabuluculuk sürecine katılır ve burada anlaşmazlıklarını çözmeye çalışırlar. Eğer arabuluculuk süreci başarıyla sonuçlanmazsa, işçi dava açarak maaş artış vb. talebini iş mahkemesine iletebilir. Mahkemede işçi maaş zammı ile ilgili sözleşme hükümleri, toplu iş sözleşmesi veya yasal yükümlülüklerin yerine getirilmemesi durumları ispatlamaya çalışılır. İş Mahkemesi davanın içeriğine göre karar verir ve işe hak kazandığı ücret artışına ödemekle yükümlü olan işvereni tazminata mahkum edebilir.

SIKÇA SORULAN SORULAR

Maaşa Zam Yapmak Zorunda Mı?

İşverenin maaş zammı yapma zorunluluğu, genellikle yasal bir zorunluluk değildir. Ancak kişi sözleşmesinde veya toplu iş sözleşmesinde maaş artışı öngörülmüşse, işveren bu şartlara uymak zorundadır. Ayrıca işçinin maaşı asgari ücretin altına düştüğünde, işverenin maaş zammı yaparak bu durumu düzeltmesi gereklidir. Bu durumlar dışında maaş zammı yapma kararı işverenin takdirine bağlıdır.

Şirketler Ocak’ta Zam Yapmak Zorunda Mı?

Şirketler ocak ayında maaş zammı yapmak zorunda değildir. 4857 sayılı İş Kanunu’nda işverenin belirli bir dönemde, örneğin Ocak ayında maaş zammı yapması gerektiğine dair bir düzenleme bulunmamaktadır. Ancak iş sözleşmesinde ya da toplu iş sözleşmesinde maaş artışına dair bir hüküm varsa bu şartlar işveren için bağlayıcıdır ve belirlenen tarihlerde zam yapılması gerekmektedir. Ayrıca asgari ücretin arttığı durumlarda işverenin çalışanlarının maaşlarına en az asgari ücret seviyesine çıkarması gerektiği göz önünde bulundurulmalıdır.

İşveren Herkese Aynı Oranda Zam Yapmak Zorunda Mı?

İşveren, herkes aynı oranda maaş zammı yapmak zorunda değil değildir. Ancak 4857 sayılı İş Kanunu’na göre, işveren eşitlik ilkesine uymak zorundadır. Bu ilkeye göre, benzer pozisyonda ve aynı şartlarda çalışan işçilere eşit muamele yapılması gerekir. Yani işveren gerekçesiz ve keyfi bir şekilde farklı işçilere farklı maaş artışlar yapamaz.

Zam Verilmezse Ne Olur?

Eğer iş sözleşmesinde veya toplu iş sözleşmesinde maaş zammı yapılacağına dair bir hüküm varsa ve işveren buna uymuyorsa işçi sözleşmeyi haklı nedenle feshedebilir. Bu durumda işçi kıdem tazminatı talep etme hakkına sahip olur.

Özel Sektör Maaş Zammı Neye Göre Belirlenir?

Özel sektörde maaş zammı genellikle şirketin mali durumu, enflasyon oranı, sektördeki rekabet koşulları ve çalışanların performansı gibi faktörlere bağlı olarak belirlenir. İşveren bu faktörleri göz önünde bulundurarak maaş artışlarını yapar.

İşçi Verilen Zammı Kabul Etmezse Ne Olur?

Eğer işçi zammı kabul etmemekte ısrarcı olursa ve işverenle anlaşmazlık devam ederse işçi haklı fesih hakkını kullanabilir.

Yeni Yıl Zammı Hangi Ayda Başlar?

Yeni yıl maaş zammı genellikle ocak ayında başlar. Ancak bu durum değişiklik gösterebilir.

Verilen Maaş Zammı Geri Alınır Mı?

Genel olarak işveren verdiği maaş zammını geri alabilir ancak bunun için iş sözleşmesinde böyle bir madde bulunması ya da zammın geçici olması gerekir. Zammın geri alınması işçi için haklı fesih sebebi oluşturabilir.

İşveren Herkese Eşit Zam Yapmak Zorunda Mı?

Eşitlik ilkesi gereği, benzer koşullarda çalışan işçilere farklı muamelede bulunamaz. Ancak işverenin her çalışanı aynı oranda zam yapma zorunluluğu yoktur. Zam oranları; performans, görevdeki pozisyon veya iş yerinin ekonomik durumuna göre değişiklik gösterebilir.

Asgari Ücretten Aşağı İşçi Çalıştırmak Yasak Mı?

Türkiye’de Asgari Ücret Yönetmeliği’ne göre, işverenler çalışanlarına asgari ücretten daha düşük bir maaş ödeme hakkına sahip değildir. Asgari ücret işinin temel geçim ihtiyaçlarını karşılaması için belirlenen en düşük ücret seviyesidir ve işverenin buna uyması zorunludur.

İş Sözleşmesinde Maaş Zammı ile İlgili Madde Yoksa Zam Yapılması Gerekir Mi?

İş sözleşmesinde maaş zammı ile ilgili madde yoksa işverenin zam yapması zorunlu değildir.

Toplu İş Sözleşmesi Kapsamında Maaş Zammı Zorunlu Mudur?

Toplu iş sözleşmesi kapsamında maaş zammı zorunludur. Toplu iş sözleşmesi işçi sendikaları ile işveren veya işveren sendikası arasında yapılan ve çalışma koşullarını düzenleyen bir anlaşmadır. Eğer toplu iş sözleşmesinde maaş zammı ile ilgili bir madde bulunuyorsa işveren bu maddeye uymak zorundadır.

İşveren, Ekonomik Nedenlerle Zam Yapmama Hakkına Sahip Mi?

İşveren ekonomik sebeplerle maaş zammı yapmama hakkına sahip olabilir. Ancak bu durum toplu iş sözleşmesi veya bireysel iş sözleşmesindeki maaş artışı ile ilgili hükümlerle çelişmemelidir. Eğer sözleşmede zam yapılacağına dair bir madde varsa işverenin ekonomik sebeplerle bu zammı yapmaması hukuki sorumluluk doğurabilir.

İş Sözleşmesinde Belirli Bir Maaş Zammı Oranı Belirlenebilir Mi?

İş sözleşmesinde yukarıda da belirtildiği gibi belirli bir maaş zammı oranı belirlenebilir. Ve sözleşmeye eklenen bu madde taraflar arasında bağlayıcılık kazanır.

İşverenin Keyfi Olarak Zam Yapmama Hakkı Var Mı?

Eğer iş sözleşmesinde veya toplu iş sözleşmelerinde maaş artışı ile ilgili bir hüküm varsa işveren keyfi olarak zam yapmama yapamaz, böyle bir hakkı yoktur.

Maaş Zamları İş Yerinde Performansa Göre Belirlenebilir Mi?

İşveren çalışanlarının performansını değerlendirdikten sonra daha yüksek performans gösteren çalışanlara daha fazla zam yapma hakkına sahiptir. Ancak bu tür bir uygulama adil ve objektif bir şekilde yapılmalıdır.

İşveren, İşçiye Zam Yaparken Hangi Faktörleri Dikkate Almalıdır?

İşveren işçiye zam yaparken iş yerinin mali durumu, sektördeki maaş seviyeleri, asgari ücret düzenlemeleri, işçinin performansı ve deneyimi gibi faktörleri dikkate almalıdır. Ayrıca iş sözleşmesindeki hükümler ve eşitlik ilkesine de uyması gerekmektedir.

İşçi Maaşına Zam Yapılmadığı İçin İş Bırakabilir Mi?

İşçi maaşına zam yapılmadığı için işten ayrılabilir ancak bunun için belirli şartların yerine gelmesi gerekir. Eğer iş sözleşmesinde zam yapılacağına dair bir hüküm bulunuyorsa ve işveren buna uymuyorsa işçi haklı fesih hakkını kullanarak tazminat talep edebilir.

Şeymanur Güney