FAZLA MESAİ ÜCRETİ VE HESAPLANMASI

Fazla mesai ücreti, İş Kanunu’nda işçinin normal çalışma süresini aşan çalışmaları karşılığında ödenmesi gereken ek ücrettir. Kanun, işçinin sağlığını korumak ve aşırı çalışmasını engellemek amacıyla fazla mesai yapılması için işçinin yazılı onayını şart olarak koymuş ve yıllık fazla mesai süresini 270 saat ile sınırlamıştır. Ayrıca yine işçinin günde normal ve fazla çalışma süreleri toplamının 11 saati geçmesi yasaktır.

İşverenin fazla mesai ücretini ödeme gerekliliği yasal bir yükümlülüktür. Bu ödemeler şeffaflık ilkesi gereği ücret bordrosunda ayrıntılı bir şekilde gösterilmelidir. Beş veya daha fazla işçi çalıştırılan işyerlerinde, bu ödemelerin banka aracılığıyla yapılması zorunludur. İşçi, yaptığı fazla mesai çalışmalarının karşılığını işverenden talep etme hakkına sahiptir. Bu talep, yazılı olarak yapılabileceği gibi, ileride hukuki süreçte delil teşkil etmesi açısından önemlidir.

FAZLA MESAİ NEDİR?

Yasal çalışma sürelerinin üzerinde yapılan çalışma, fazla mesai kapsamına girmektedir. Fazla mesai, İş Kanununda bulunan düzenlemeler doğrultusunda haftalık 45 saati aşan çalışmaları ve sözleşmede haftalık çalışma süresi 45 saatten az belirlenmiş ise o süreyi aşan ve 45 saate kadar yapılan çalışmaları ifade eder. Fazla mesai için yasal olarak bazı sınırlamalar bulunmakla birlikte aynı zamanda ek ücret gerektirir.

FAZLA MESAİ ÜCRETİ NEDİR?

Çalışanın yasal olarak belirlenen çalışma süresinin üzerinde yaptığı çalışmalar için işveren, fazla mesai ücreti olarak nitelendirilen bir ek ödeme yapmak zorundadır. 4857 Sayılı İş Kanunu gereğince haftalık normal çalışma süresi 45 saattir. Bu süreyi aşan çalışmalar ek ücrete tabidir. Ayrıca işçi dilerse, fazla mesai ücreti gerektiren çalışmalarının karşılığını, ek ücret almak yerine serbest zaman kullanmak istediğini belirterek de yerine getirilmesini talep edebilir.

FAZLA MESAİ ÜCRETİ YASAL DÜZENLEMESİ

Fazla çalışmalar ve fazla mesai ücretine ilişkin yasal düzenlemeler 4857 Sayılı İş Kanunu ve ilgili yönetmeliklerde düzenlenmiştir. Bu yasal düzenlemelerde, fazla çalışmanın tanımı, günlük çalışma süresi sınırı, yıllık fazla çalışma süresi sınırı, fazla çalışma yapılamayacak işler, serbest zaman ve fazla çalışmanın belgelenmesi gibi unsurlar açıklanmıştır.

İş Kanunu’na İlişkin Fazla Çalışma ve Fazla Sürelerle Çalışma Yönetmeliği’nin 4. Maddesinde fazla mesai ücreti düzenlenmiştir. Bu düzenleme doğrultusunda fazla mesainin her saati için verilecek ücret, normal çalışma ücretinin saat başına düşen tutarının %50 yükseltilmesi suretiyle ödenir. Fazla sürelerle çalışmalarda her bir saat fazla mesai için verilecek ücret, normal çalışma ücretinin saat başına düşen miktarının %25 yükseltilmesiyle ödenir.

FAZLA MESAİ ÜCRETİ NASIL HESAPLANIR?

Fazla mesai ücreti, brüt ücret üzerinden yapılır. İş Kanununa göre haftalık 45 saati aşan çalışmalar fazla mesai ücreti kapsamına girer. Yıllık fazla mesai süresi ise en fazla 270 saattir. Bu da aylık ortalama 225 saat gibi bir süreye tekabül eder. 2025 yılı brüt asgari ücret üzerinden bir fazla mesai ücreti hesaplamamız gerekirse;

Brüt asgari ücret= 26.005,50 TL

26.005,50 / 225 = 115,58 TL ( Fazla mesai ücreti olmadan saatlik ücret)

115,58 x 1,5 = 173,37 TL ( Fazla mesai ücreti)

Bu hesaplama brüt ücret üzerinden yapılmıştır. Fazla mesai ücretinden yapılacak yasal kesintiler (SGK primi, gelir vergisi vb.) net ödenecek miktarı etkileyecektir.

FAZLA MESAİ ÜCRETİ NASIL VE NE ZAMAN ÖDENİR?

İşveren, fazla çalışma ve fazla sürelerle çalışma yaptırdığı işçilerin bu çalışma saatlerini gösteren bir belge düzenlemek, işçinin özlük dosyasında saklamak zorundadır. İşçilerin işlemiş olan fazla çalışma ve fazla sürelerle çalışma ücretleri normal çalışmalarına ait ücretlerle birlikte ödenir. Bu ödemeler, ücret bordrolarında işçiye verilmesi gereken ücret açıkça gösterilir.

Fazla mesai ücreti, sözleşmede aksi belirtilmedikçe normal ücretle yani ilgili ayın maaşı ile birlikte ödenir. Fazla mesai ücreti ödemesi, Türk Lirası ile ödenip işyerinde veya ilgili banka hesabına yatırılarak yapılır.

FAZLA MESAİYE İLİŞKİN YASAL SINIRLAMALAR

Fazla çalışmanın düzenlenmiş olduğu Kanun ve ilgili Yönetmelikler doğrultusunda işçi haklarını korumaya ve daha sağlıklı çalışma koşulları sağlanabilmesi açısından bazı sınırlamalar getirilmiştir. Bu sınırlamalardan bahsetmemiz gerekirse;

• Haftalık normal çalışma süresi 45 saattir.
• Yıllık en fazla 270 saat çalışılır.
• Günlük normal ve fazla çalışma süresi toplamı 11 saati geçemez.
• Fazla mesai gerektiren haller için işçinin onayı gerekir.
• Çalışma süreleriyle orantılı şekilde dinlenme süresi kullandırılır.

FAZLA MESAİ ÜCRETİ ÖDENMEYEN İŞÇİNİN HAKLARI

Fazla mesai yapan işçiye bu çalışmalarının karşılığı mutlaka ödenmelidir. Eğer işveren fazla mesai ücretini ödemezse işçi hem iş akdini haklı nedenle feshedebilir hem de geçmişe dönük tüm fazla mesai alacaklarını talep edebilir. Bu durumda işçinin başvurabileceği bazı yasal yollar ve sahip olduğu haklar bulunmaktadır.

Fazla mesai ücreti ödenmeyen işçinin hakları:

Haklı nedenle fesih hakkı:

İşçi, fazla mesai ücretini alamazsa iş sözleşmesini haklı nedenle feshedebilir ve kıdem tazminatı alabilir.

Geçmişe dönük fazla mesai alacaklarını isteme hakkı:

Zamanaşımı süresi içinde (5 yıl) ödenmeyen fazla mesai ücretlerini talep edebilir.

Arabulucuya başvurma hakkı:

Aynı zamanda bir zorunluluktur. İşçi, dava açmadan önce arabuluculuğa başvurmak zorundadır.

Dava açma hakkı:

Arabuluculuktan sonuç alınamazsa, iş mahkemesine dava açarak alacaklarını talep edebilir.

Delil sunma hakkı:

Fazla mesaiyi ispatlamak için puantaj kayıtları, tanık beyanları, işyeri giriş-çıkış saatleri gibi belgeleri kullanabilir.

FAZLA MESAİ ÜCRETİ ÖDENMEMESİ VE HAKLI FESİH

Fazla mesai ücreti, işçinin normal çalışma süresinin üzerinde yaptığı çalışmaların karşılığı olan ve yasal olarak ödenmesi gereken bir ücrettir. Bu nedenle, zamanında ve eksiksiz olarak ödenmemesi, işverenin yasal yükümlülüğünü yerine getirmemesi anlamına gelir.

İş Kanunu Md.24 gereğince işçinin hak ettiği ücretlerin işveren tarafından sözleşme ve Kanun uyarınca ödenmemesi veya hesap edilmemesi haklı nedenle fesih sebebidir. İşçi bu sebeple haklı nedenle fesih yoluna başvurduğu takdirde kıdem tazminatı, ihbar tazminatı, ödenmeyen ücret ve alacaklarının yerine getirilmesini talep edebilme hakkına sahip olur.

FAZLA MESAİ ÜCRETİ DAVASI

Fazla mesai ücretini alamayan işçi, öncelikle arabulucuya başvurmak zorundadır. Arabuluculuk sürecinde işçi ve işveren anlaşamazsa, işçi iş mahkemesinde fazla mesai ücreti için işçi alacağı davası açabilir. Dava açılırken, işçi geçmişe dönük olarak ödenmeyen fazla mesai ücretlerini talep edebilir. Bu tür davalarda ispat yükü işçiye aittir; yani işçi gerçekten fazla çalıştığını ve ücretinin ödenmediğini belgelemek zorundadır. İspat için puantaj kayıtları, işyeri giriş-çıkış saatleri, bordrolar ve gerekirse tanık beyanları kullanılabilir.

Dava sürecinde zamanaşımı süresi de önemlidir. İşçi, fazla mesai alacakları için 5 yıl geriye dönük olarak talepte bulunabilir. Mahkeme, delilleri değerlendirip gerçekten fazla mesai yapıldığını ve karşılığının ödenmediğini tespit ederse işverenin işçiye ödenmeyen fazla mesai ücretlerini faiziyle birlikte ödemesine karar verir. Süreç boyunca hak kaybı yaşanmaması için bir iş hukuku avukatından destek almak faydalı olacaktır.

FAZLA MESAİ ÜCRETİ DAVASINDA ZORUNLU ARABULUCULUK

Fazla mesai ücreti aslında bir işçilik alacağı niteliğindedir. Bu doğrultuda işçilik alacaklarına yönelik açılacak olan davalarda önce arabuluculuk kurumuna başvurmak dava şartıdır. Yani arabulucuya başvurmadan ve süreci tamamlamadan fazla mesai ücreti talepli dava açılamaz.

Zorunlu arabuluculuk sürecinde, önce fazla mesai ücretini talep eden taraf arabuluculuk bürosuna başvurur. Sonrasında görevlendirilen arabulucu ile görüşmeler yapılır ve bu süreç 3 hafta içerisinde tamamlanır. Anlaşmama sonucuna varılırsa tutanakla belgelendikten sonra işçinin dava açma hakkı doğar.

FAZLA MESAİ ÜCRETİ DAVASINDA GÖREVLİ VE YETKİLİ MAHKEME

Fazla mesai ücretine yönelik olarak işçilik alacağı istemli davada görevli mahkeme, İş Mahkemeleri’dir. Yetkili mahkeme ise davalı işverenin yerleşim yerindeki iş mahkemeleridir. Eğer davalı işveren tüzel kişilik ise, kanuni merkezinde iş mahkemesi yetkilidir. Ayrıca yine yetkili mahkeme açısından dava, olayın gerçekleştiği yani fazla mesainin yapıldığı yer mahkemesinde de açılabilecektir.

FAZLA MESAİ ÜCRETİ ZAMANAŞIMI SÜRESİ

Fazla mesai ücreti, işçinin ücret alacakları kapsamına girmektedir. Genel ücret alacaklarına dair İş Kanunu’nda belirtilen zamanaşımı süresi 5 yıldır. Bu süre ücret alacaklarına yönelik talep ve dava açma hakkına yönelik işleyen bir süredir. 5 yıllık süre fazla mesainin yapıldığı andan itibaren işlemeye başlar. Zamanaşımını işçinin işten ayrılması, işverenin kısmi ödeme yapması gibi durumlar durdurmaz, süre işlemeye devam eder.

FAZLA MESAİ ALACAĞININ İSPATI VE DELİLLER

Kanunda fazla mesai alacağına ilişkin ayrıca bir düzenleme bulunmamakla birlikte uygulamada bu konuya dair ispat ve delillerin nasıl olduğunu usul kuralları ve Yargıtay kararları doğrultusunda incelememiz mümkündür. Öncelikle şunu belirtmeliyiz ki; fazla mesai alacağına yönelik ispat yükü, bu vakıayı ileri süren yani bunu iddia eden işçidedir. İşçi fazla mesai alacağını ispat edebilmek için mahkemeye çeşitli deliller sunabilir. Bunlar;

• Yazılı deliller ( maaş bordroları, iş yeri giriş-çıkış kayıtları, iş yeri içindeki yazışmalar vs.)
• Tanık delili
• Mahkeme kararı doğrultusunda bilirkişi raporu delilidir.

Bu süreçte delillerin daha hızlı ve davaya hizmet eder şekilde toplanılması ve sunulabilmesi adına mutlaka bir avukattan yardım almanız önerilir.

FAZLA MESAİ ÜCRETİ YERİNE İZİN KULLANDIRILMASI

İş Kanunu Md.41’de belirtildiği üzere işçi, fazla mesai alacağını isterse zamlı ücret yerine serbest zaman olarak kullanabilir. Bu serbest zaman işçinin fazla çalıştığı her 1 saat için 1,5 saat serbest zaman şeklinde kullandırılır. Ancak belirtmemiz gerekir ki; ücret yerine izin kullandırılması seçeneği yalnızca işçinin talebi doğrultusunda uygulanır. İşveren tek taraflı olarak bu uygulama yoluna gidemez.

FAZLA MESAİ YAPTIRILMASI YASAK OLAN KİŞİLER

Bazı işlerde ve bazı işçilerin fazla mesai yapamayacağı belirtilmiştir. Bunlar;

• Sağlık kuralları bakımından günde 7,5 saat veya daha az çalışılması gereken işler ile
• Maden ocakları, kablo döşemesi, kanalizasyon gibi yer ve su altı yapılarında fazla mesai yapılması yasaktır.

İşçiler bakımından ise;

• 18 yaşını doldurmamış,
• Sağlıklarının elverişli olmadığı rapor ile belgelenenler,
• Hamile, yeni doğum yapmış veya emzirenler,
• Kısmi süreli iş sözleşmesiyle çalıştırılanların fazla mesai yapması yasaktır.

SIKÇA SORULAN SORULAR

En Fazla Kaç Saat Fazla Mesai Yapılabilir?

Bir işçinin normal ve fazla çalışma süresinin toplamı günlük 11 saati geçemez. Yine bir işçi bir takvim yılı içerisinde en fazla 270 saat fazla mesai yapabilir.

Fazla Mesai Ücretinin Banka Üzerinden Yatırılması Gerekir Mi?

Normalde işverenin ücret alacaklarını bankadan yatırma zorunluluğu yoktur. Ancak ilgili yönetmelikler gereğince 5 veya daha fazla işçi çalıştıran işverenler ücret alacaklarını banka aracılığı ile yatırmak zorundadır.

Fazla Mesai Ücreti Nasıl Kanıtlanır?

Fazla mesai ücretine yönelik alacağı olduğunu iddia eden işçi, dava sürecinde bu alacağını mahkemeye çeşitli belge delilleri ve tanık delilleri ile ispat edebilir.

Fazla Mesaide Asgari Ücret Saatlik Ne Kadardan Hesaplanır?

Fazla mesaide asgari ücret saatlik 173,37 TL’den hesaplanır.

Fazla Mesai Ücreti Nasıl Hesaplanır?

Fazla mesai yapılan her saat için normal ücretin saatlik ücreti 1,5 ile çarpılarak hesaplanır.

İşveren İşçiyi Fazla Mesaiye Zorlayabilir Mi?

İstisnai olarak doğal afet, salgın hastalık, ulusal güvenlik vs. Gibi durumlar olmadığı sürece işverenin fazla mesaiye zorlaması mümkün değildir. Kaldı ki ; fazla mesai için işçinin yazılı onayı bulunmalıdır.

İşçi Fazla Mesai Yapmayı Reddedebilir Mi?

İşçi fazla mesai yapmayı reddedebilir. İstisnai durumlar söz konusu olmadığı sürece işçi fazla mesai yapmaktan kaçınabilir.

Fazla Mesai Ücreti Ödenmezse İşçi Ne Yapmalıdır?

Fazla mesai ücreti ödenmediği takdirde işçi, işverene başvurabileceği gibi sözleşmeyi haklı nedenle feshedebilir. Ayrıca önce arabulucuya başvurma şartı ile dava açma hakkına da sahiptir.

Fazla Mesai Ücreti Vergiye Tabi Midir?

Fazla mesai ücretleri, normal ücret gibi gelir vergisine, damga vergisine ve SGK primine tabidir.

İşveren Fazla Mesai Ücretini Elden Ödeyebilir Mi?

İşveren 5 veya daha fazla işçi çalıştırıyorsa ücret alacaklarını banka aracılığıyla gerçekleştirmek zorundadır.

Fazla Mesai Ücreti SGK Primine Dahil Edilir Mi?

Ücret ve ücret niteliğindeki tüm kazançlar SGK primine dahil edilir.

Fazla Mesai Ücreti Bordroda Görünmek Zorunda Mı?

Bordrolarda yapılan ödemeler tüm unsurlarıyla detaylı olarak gösterilmelidir.

Fazla Mesai Ücreti İşçinin Maaşına Dahil Edilebilir Mi?

Fazla mesai ücretinin, normal maaştan ayrı olarak hesaplanması ve bordroda ayrı bir kalem olarak gösterilmesi yasal bir zorunluluktur.

Resmî Tatillerde Fazla Mesai Ücreti Nasıl Hesaplanır?

Resmî tatillerde çalıştırılan bir işçi çalıştığı 1 gün için 2 günlük ücrete hak kazanır.

Gece Yapılan Fazla Mesai İçin Farklı Ücret Uygulanır Mı?

İş Kanunu’na göre, gece çalışmaları yedi buçuk saati geçemez. Bu süre, yer altı işlerinde çalışanlar için daha da kısaltılabilir. Ancak ücrete yönelik uygulama gündür fazla çalışma ücreti hesaplanmasından farksızdır.

İşçi Fazla Mesai Ücretini Almadığını Mahkemede Nasıl İspatlar?

İşçi fazla mesai ücretini alamadığını ücret bordrolarını, banka hesap dökümlerini vb. Mahkemeye sunarak ispatlayabilir.

Fazla Mesai Ücreti İçin Tanık Beyanı Geçerli Midir?

Fazla mesai ücretinin mahkemeye ispatlanabilmesi açısından işçi, tanık beyanlarını delil olarak sunabilir.

Fazla çalışma bir yılda en fazla kaç saat olabilir?

Fazla çalışma süresi bir takvim yılı içerisinde en fazla 270 saat olabilir.

Fazla Çalışma Ücreti Yerine Serbest Zaman Kullanılabilir mi?

İşçinin talebi üzerine fazla çalışma ücreti yerine serbest zaman kullandırılması mümkündür.

Yeşim Kayran