DENEME SÜRELİ İŞ SÖZLEŞMESİ

Deneme süreli iş sözleşmesi, işçi ve işverenin birbirlerine alışması adına birlikte çalışmaya devam edip edemeyeceklerine karar verdikleri çalışma sürecine denilen sözleşme türüdür. Deneme süreli iş sözleşmelerinde deneme süresi en fazla 2 ay olmasına karşın uygulamada daha uzun kullanılan sözleşmelerle karşılaşabiliyoruz yahut deneme süresince bazı işçiler haklarını tam olarak alamayabiliyorlar.

Bu yazımızda deneme süreli iş sözleşmesini ayrıntılarıyla ele alacağız ve konuya dair soruları siz değerli okurlarımız adına yanıtlamaya çalışacağız. Keyifli okumalar dileriz!

DENEME SÜRELİ İŞ SÖZLEŞMESİ NEDİR?

4857 Sayılı İş Kanunu 15. Maddesi uyarınca işçi ve işverenin iş sözleşmesini devam ettirip ettirmemeye karar verdikleri deneme süresine deneme süreli iş sözleşmesi denmektedir. İlgili kanun maddesi uyarınca deneme süresi en çok 2 aydır ancak toplu iş sözleşmelerinde 4 aylık bir süreye kadar uzatılabilmektedir. Sözleşmeyi sonlandırmak isteyen işveren ya da işçi belirlenen sürenin sonunun gelmesini beklemek zorunda değildir ve bildirim sürelerine gerek kalmaksızın feshetme hakları vardır. Bu sözleşme türünde gözden kaçırılmaması gereken  en önemli ayrıntı işçinin bu süre için ücret ve diğer haklarının saklı tutulduğudur.

DENEME SÜRELİ İŞ SÖZLEŞMESİ HUKUKİ DAYANAĞI NEDİR?

Deneme süreli iş sözleşmesinin hukuki dayanağı 4857 Sayılı İş Kanunu’nun 15. Maddesidir. İşveren ve işçi iş sözleşmesi kapsamında deneme süresi uygulayıp uygulamamakta özgürlerdir. İş sözleşmesinin türü; belirli süreli iş sözleşmesi veya belirsiz süreli iş sözleşmesi olması bu konuda anlaşılmasında bir kısıtlamaya yol açmamaktadır.

Dolayısıyla deneme süresi hem belirli süreli hem de belirsiz süreli iş sözleşmelerine konulabilir.

DENEME SÜRELİ İŞ SÖZLEŞMESİ HANGİ AMAÇLA YAPILIR?

Deneme süreli iş sözleşmesi ile işçinin iş ortamı, çalışma arkadaşları, iş koşulları gibi önemli unsurları tanıması ve aynı zamanda işverenin de işçiyi tanıması amaçlanır. Özetlemek gerekirse sözleşmenin tarafları bu süreçte birbirlerini tanıyıp sözleşmeye devam edip etmeyeceklerine karar verebileceklerdir. Tarafların deneme süresine karar verdiklerinin yazılı şekilde ve ispatlanabilir olması önemlidir. Aksi takdirde olumsuz bir durumla karşılaşıldığında taraflar açısından hak kayıpları meydana gelebilir.

DENEME SÜRELİ İŞ SÖZLEŞMESİNİN GEÇERLİLİK ŞARTLARI

Yerleşik Yargıtay kararlarına göre deneme süreli iş sözleşmesinin ispat gücünün olması ve hukuken geçerliliğinin olması için yazılı olması koşulu aranmıştır. Deneme süreli iş sözleşmesinin koşullarına baktığımızda ise ilk bilinmesi gereken şudur; deneme süresi işçinin fiilen işe başladığı tarihte başlar. Eğer işçi iş sözleşmesinde yazan tarihte değil de daha sonraki bir tarihte fiili çalışmasına başlarsa deneme süresi o tarihte başlamış kabul edilir nitekim grev ya da hastalık gibi iş sözleşmesini bölen nedenler deneme süresinin işlemesinde engel oluşturmaz.

DENEME SÜRELİ İŞ SÖZLEŞMESİ NE KADAR SÜRELİĞİNE YAPILABİLİR?

Deneme süresi Türk Borçlar Kanunu’na ve İş Kanunu’na tabi çalışanlar için 2 ay süreli kabul edilmişse de toplu iş sözleşmelerinde 4 aya kadar uzatılması mümkündür. Nitekim deneme süresi içerisindeki taraflar iş sözleşmesini bildirim sürelerini beklemeden ya da deneme süresinin dolmasını beklemeden feshedebilirler. Bu konuda herhangi bir kısıtlama olmaması hem işveren açısından hem de işçi açısından rahatlık sağlamaktadır.

Örneğin işçinin iş ortamını, çalışma koşullarını beğenmemesi durumunda çalışmaya devam etme gibi bir zorunluluğu kalmadığı gibi işveren açısından da çeşitli gerekçelerle sözleşmeyi feshetme imkânı mevcuttur.

DENEME SÜRESİNDE İŞÇİNİN HAKLARI NELERDİR?

Deneme süresi içerisinde işçinin birçok hakkı vardır. Yasal düzenlemelerle güvence altına alınan bu haklara bakacak olursak;

• Sigorta prim ödemesi,
• Maaş,
• Fazla mesai ve tatil gibi yan haklar,
• Sendika üyeliği,
• Greve katılma hakkı,
• Haksız yere işten çıkarılma durumunda yasal yollara başvurma hakkı

Şeklinde sayılabilir. Ancak deneme süresinde çalıştığı için işçi, işverenden kıdem ve ihbar tazminatı talep edemez.

DENEME SÜRESİNDE İŞVERENİN HAKLARI NELERDİR?

Deneme süreli iş sözleşmesi işverene işçinin çalışma ortamına uyum sağlayıp sağlayamadığını ve çalışma performansını görme fırsatı sunar. Şayet işveren deneme süresinde olumsuz kanaat edinir ve işçinin çalışmaya devam etmesini istemezse bildirim süresi ve ihbar tazminatına gerek olmaksızın tek taraflı olarak fesih hakkını kullanabilir. Bunları maddelememiz gerekirse;

1. İşçiyi Denetleme ve Performansını Değerlendirme Hakkı
2. Deneme Süresi İçinde Sözleşmeyi Feshetme Hakkı

Bu haklar elbette ki hakkın kötüye kullanılmasından uzak, objektif ve iyi niyet kuralları çerçevesinde kullanılmalıdır.

DENEME SÜRELİ İŞ SÖZLEŞMESİ NASIL FESHEDİLİR?

Deneme süreli iş sözleşmesi için 2 ay ya da 4 ay kadar bir süreden bahsedilmişse de taraflar sürenin sonunu beklemeden diledikleri zaman sözleşmeyi feshedebilirler. Bu aşamada taraflar herhangi bir tazminat ödemekle yükümlü olmazlar veyahut bildirim süresi zorunluluğundan da bahsedilemez. Ancak işçinin çalıştığı günlere bağlı hak edişleri saklıdır.

DENEME SÜRESİNDE İHBAR TAZMİNATI ÖDENİR Mİ?

İhbar tazminatı, işçinin haber vermeksizin işten ayrılması veya ihbar sürelerine uymaması; işverenin ise ihbar sürelerine uymadan işçiyi çıkarması durumunda ödenecek bir tazminat türüdür. Bu tazminat iki yönlü olup ihlali yapan tarafın diğer tarafa ödemesi öngörülmüştür. Deneme süresi İş Kanunu’nda 15. Maddede düzenlenmiştir. Yukarıda da bahsettiğimiz üzere ilgili Madde uyarınca İşçi ya da işveren deneme süresi boyunca istedikleri an iş akdini feshetmekte serbesttirler. Dolayısıyla ihbarda bulunma ve ihbar tazminatı ödeme gibi bir yükümlülükten bahsetmek mümkün değildir.

DENEME SÜRESİNDE İŞÇİNİN MAAŞ VE SGK HAKLARI NELERDİR?

Deneme süresi boyunca çalışan işçi çalıştığı günler boyunca maaş ve sigorta primlerini hak eder. Her ne kadar deneme süresi denerek hukuken bazı esneklikler sağlanmışsa da buradaki amaç iki tarafın da iş sözleşmesi uyarınca birbirini tanımasını sağlamaktır. İşçinin emeğinin karşılığı olan hak edişlerinin gasp edilmesi mümkün değildir. Bu süreçte maaşını alamayan ya da sigorta primleri yatırılmayan işçi hukuki yollara başvurmakta özgürdür.

DENEME SÜRELİ İŞ SÖZLEŞMESİ YAZILI OLMAK ZORUNDA MIDIR?

Deneme süreli iş sözleşmesinin yazılı olması yönünde bir zorunluluk söz konusu değildir. Zira iş sözleşmelerinde herhangi bir şekil şartı öngörülmemiştir. Ancak taraflara ispat kolaylığı sağlaması adına ve birçok yargıtay kararında yer aldığı üzere iş sözleşmelerini yazılı şekilde yapılması daha uygundur. Dolayısıyla deneme süreli iş sözleşmeleri de diğer sözleşmeler gibi ispat kolaylığı sağlaması bakımından yazılı şekilde yapılmalıdır.

DENEME SÜRELİ İŞ SÖZLEŞMESİ VE NORMAL İŞ SÖZLEŞMESİNİN FARKI NELERDİR?

1. Sözleşme Süresi Bakımından Farklar:

Deneme Süreli İş Sözleşmesi: Çoğunlukla tarafların birbirini tanıması amacıyla 2 aylığına yapılan bir sözleşme türüdür ancak toplu iş sözleşmelerinde bu süre 4 aya uzayabilir.

Normal İş Sözleşmesi: Normal İş Sözleşmesinde belirli bir süre kısıtlaması yoktur. Taraflar İş ilişkisi içerinde bir sözleşme üzerinden anlaşırlar.

2. Tarafların Sözleşmeyi Feshetmesi İle İlgili Farklar:

Deneme Süreli İş Sözleşmesi: Taraflar deneme süresi içerisinde istedikleri zaman aralarındaki iş sözleşmesini feshedebilirler.

Normal İş Sözleşmesi: Normal bir iş sözleşmesinde taraflar diledikleri an aralarındaki sözleşmeyi feshedemezler. Çünkü normal bir iş sözleşmesinde hem işverenin ve işçinin haklarını koruyan hükümler yer alır hem de fesih koşulları belirli şartlara bağlanmıştır.

3. İşçi Hakları Yönünden Farklar:

Deneme Süreli İş Sözleşmesi: Deneme süresinde işçinin ücret, sigorta ve diğer birçok hakkı talep etme hakkı vardır ancak kıdem tazminatı, ihbar tazminatı gibi haklar talep edilemez.

Normal İş Sözleşmesi: Normal iş sözleşmesinde işçinin alacakları yönünden bir kısıtlama yoktur.

DENEME SÜRELİ İŞ SÖZLEŞMESİNDE CEZAİ ŞART

Tek taraflı, objektif değerlendirmeden uzak ve hakkaniyete aykırı olmadığı sürece deneme süreli iş sözleşmelerine cezai şart konabilir ancak bu durum iki tarafın da onayı ile olmalıdır. Örneğin işveren tek taraflı olarak sözleşmeye cezai şart koymuşsa bu cezai şart geçerli değildir.

Bu durum aynı zamanda İş hukukunun hakim prensibi olan işçi lehine yorum ilkesinin bir gerekliliğidir.

SIKÇA SORULAN SORULAR

Deneme Süreli İş Sözleşmesi En Fazla Kaç Ay Olur?

Deneme süreli iş sözleşmesi en fazla 2 ay süreli yapılır ancak toplu iş sözleşmelerinde bu süre 4 aya kadar çıkabilir.

Deneme Süresi 4 Ay Olabilir Mi?

Deneme süreli iş sözleşmesi normal koşullarda 2 aylık bir zaman ile sınırlıyken toplu iş sözleşmelerinde 4 aya kadar çıkarılabilen bir sözleşme türüdür.

Deneme Süresinde İstifa Edince Maaş Alınır Mı?

Deneme süreli iş sözleşmesi ile çalışan işçi çalıştığı her gün için maaş almaya hak kazanır. Bu konuda kanunen herhangi bir hak kaybına müsaade edilmemiştir. Taraflardan hangisi sözleşmeyi feshederse etsin işçi çalıştığı süre boyunca maaşlarını alacaktır.

Deneme Süresinde İşten Çıkarsam Ne Olur?

İşçi deneme süresi içerisinde istediği bir tarihte işten çıkabilir. Bu durum herhangi bir yaptırım ile kısıtlanmamıştır. Zira bu sözleşme türü ile işçinin işvereni, iş ortamını ve koşullarını daha iyi tanımasını amaçlanmıştır. Bu nedenle işçi süre yönünden de bir zorunluluğa tabi tutulamaz.

Deneme Süreli İş Sözleşmesi Yazılı Olmak Zorunda Mı?

Deneme süreli iş sözleşmesi yazlı olmak zorunda değildir. Yine de böyle bir sözleşmenin varlığının ispat edilebilmesi için yazılı olarak yapılması gerektiği kabul edilmiştir.

Deneme Süreli İs Sözleşmesi En Fazla Kaç Ay Olur?

Deneme süreli iş sözleşmesi toplu iş sözleşmelerinde en fazla 4 ay süreli olurken normal bir deneme süreli iş sözleşmesi için en fazla 2 ay süreli olarak yapılabilir.

Deneme Süresi Hangi Durumlarda Uzatılabilir?

Deneme süreli iş sözleşmesi hastalık, sağlık sorunları gibi geçerli mazeretlerle uzatılabileceği gibi taraflar da kendi aralarında çeşitli gerekçelerle bu yönde karar alabilirler.

Deneme Süresi Dolmadan İş Sözleşmesi Feshedilebilir Mi?

Deneme süreli iş sözleşmesi, sözleşmede yer alan süre dolmadan feshedilebilir. Fesih kararını işçi de işveren de alabilir ve bildirim sürelerine gerek duymaksızın sözleşmeyi feshedebilirler.

Deneme Süresi İçinde İşten Çıkarılan İşçi İhbar Tazminatı Alabilir Mi?

Deneme süreli iş sözleşmesini sonlandırmak için işveren ya da işçiye bir süre kısıtlaması getirilmemiştir. Dolayısıyla bu şekilde çalışma kararı alan tarafların ihbar yükümlülüğü olduğundan da bahsedilemez. İhbar yükümlülüğünün olmadığı bir durumda da ihbar tazminatı hakkı doğmayacaktır.

Deneme Süresi İçinde İşçi Sigortalı Olur Mu?

İş Kanunu gereği deneme süreli iş sözleşmesi içinde çalışan işçinin çalıştığı her bir gün için sigorta prim ödemelerinin yatırılması gerekmektedir. Bu kuralı ihlal eden işverenler çeşitli yaptırımlarla karşılaşmaktadırlar.

Deneme Süresi İçinde İşçiye Maaş Ödenir Mi?

Deneme süresi içinde çalışan işçiye çalıştığı günler için hak etmiş olduğu maaş ödemeleri yapılır.

Deneme Süresi İçinde İşçi Hastalık Raporu Alırsa Ne Olur?

Deneme süresi içinde işçi hastalık raporu alabilir. Bu durum deneme süresinin duraklamasına ya da bölünmesine neden olmaz ve kararlaştırılan süre devam eder.

Deneme Süresi İçinde İşçi İş Kazası Geçirirse Ne Olur?

Deneme süresi içinde işçinin iş kazası geçirmesi, kaza sebebiyle yaralanıp rapor alması gibi haller deneme süresini ya da tarafların sözleşmeyi feshetmesini etkilemez.

Deneme Süresi İçinde İşçi İstifa Ederse Tazminat Alabilir Mi?

Burada istisnai bir durum söz konusudur. Deneme süreli dahi olsa iş sözleşmesi içerisinde işçinin sendika faaliyetlerinin engellenmesi söz konusu olamaz dolayısıyla işçinin sendika faaliyetlerine katılması gibi bir gerekçe ile işten çıkarılması durumunda tazminat talep etme imkânı mevcuttur.

Deneme Süreli İş Sözleşmesi Yazılı Olmak Zorunda Mı?

Deneme süreli iş sözleşmesi yazılı olmak zorunda değildir fakat ispat yükü ve mevcut yargıtay kararları göz önüne alındığında yazılı olmasının daha uygun olduğu uygulamaya geçmiştir.

Deneme Süreli İş Sözleşmesi İşçinin Onayı Olmadan Yapılabilir Mi?

Deneme süreli iş sözleşmesi işçinin onayı olmadan yapılabilen bir sözleşme değildir. İşçinin onayı olmadan yapılması bu sözleşme türünün amacına ters bir durum olacaktır.

Deneme Süresi Dolduğunda İş Sözleşmesi Otomatik Olarak Devam Eder Mi?

Süre dolduğunda eğer taraflar fesih yoluna başvurmaz ise sözleşme otomatik olarak devam eder ancak işçi ya da işveren sözleşmeyi feshederse deneme süresi bitimi ile anlaşma da bitmiş olur.

Deneme Süresi İçinde İşveren İşçiyi Tazminatsız İşten Çıkarabilir Mi?

Deneme süresi içinde veya sonunda işveren işçiyi tazminatsız olarak işten çıkarabilir. Bu durumun istisnası ise şudur; sendika faaliyetlerine katılan işçiyi işten çıkaran işveren deneme süreli iş sözleşmesi dahi olsa tazminat ödeme yükümlülüğü altına girer.

Deneme Süresi İçinde İşçiye SGK Primi Ödenir Mi?

Deneme süresi içinde işçiye SGK primleri ödenir. Bu yasal bir zorunluluktur çünkü o esnada işçi belirli bir sözleşme kapsamında ve bir iş karşılığında çalışmayı kabul etmiştir ve 1 gün dahi çalışsa bu çalışmasına karşılık gelen SGK prim ödemesi yapılmalıdır.

Deneme Süresi İçinde İşçiye Asgari Ücretin Altında Maaş Ödenebilir Mi?

Deneme süresi farklı bir sözleşme türü gibi gözükse de genel hatlarıyla normal iş sözleşmesinden farkı yoktur. Bu süre içinde işçiye asgari ücretin altında maaş ödemesi yapılması da mümkün değildir.

Deneme Süresi İçinde İşçiye Sigorta Yapılmazsa Ne Olur?

Bu anlaşma içerisinde işçinin sigortasının yapılmaması kayıt dışı bir istihdamı doğurur bu durum hukuken uygun olmadığı gibi işçi sigorta prim ödemelerinin yapılmasına ve sigorta girişine hak kazandığı halde bu hak edişlerinin karşılığını alamazsa hizmet tespit davası ile yasal haklarını kullanabilir.

Deneme Süresi İçinde İşten Çıkarılan İşçi İşe İade Davası Açabilir Mi?

Geçerli bir nedene dayanmayan işten çıkarılma halinde işe iade davası açılması yersiz olacaktır. Örneğin iş sözleşmesinin yersiz olarak feshedilmesi bir işe iade davası açma sebebidir ancak deneme süreli iş sözleşmesinde zaten tarafların herhangi bir bildirim yükümlülüğü olmadığından diledikleri zaman sözleşmeyi feshetme imkanları vardır. Dolayısıyla bu sebeple işten çıkarılan bir işçinin işe iade davası açması mantıksız olacaktır.

Fatma Melis YARALI