GECE ÇALIŞMASI VE SAATLERİ

Gece çalışması, İş Kanunu’nun 69. maddesinde düzenlenmiş olup gece dönemi en geç 20:00’de başlayıp en erken 06:00’ya kadar süren 11 saatlik bir zamanı kapsar. Fakat, turizm, özel güvenlik ve sağlık sektörlerinde, işçinin yazılı onayıyla 7,5 saati aşan gece çalışması yapılabilir.

İçindekiler

Gece çalışmasında, fazla mesai ücreti, 7,5 saatin üzerinde yapılan çalışma için ödenir. Ayrıca, postalar halinde çalışan işçilerde hafta tatilinin kesintisiz 24 saat verilmesi gerektiği ve gece çalışmasının sağlık açısından düzenli kontrollerle yapılması gerektiği belirtilmiştir. Gece çalışması, İş Kanunu’nda normal saat ücretine tabidir, ancak bazı sektörlerde toplu iş sözleşmeleri gereği yüzde 5 ila 30 arasında ek ödeme yapılabilir. Gece çalışmasında 7,5 saati aşan süre fazla mesai sayılır ve fazla mesai ücreti normal ücretin %50 fazlasıdır. Kadın işçilerin gebe veya emziren olmaları durumunda gece çalışması yasaktır, 18 yaş altı işçilere ise gece çalışması yasaklanmıştır.

İşverenler, gece çalışması ile ilgili yasal sınırları aşarsa idari para cezasına çarptırılabilir ve işçi, yasal hakları ihlal edilirse işe iade davası açabilir. İş Kanunu’na göre, işçi çalışma şartlarının kanuna aykırı değiştirilmesi durumunda haklı nedenle derhal fesih hakkına sahiptir ve öncelikle arabuluculuk sürecine başvurur. Arabuluculuk süreci üç hafta içinde tamamlanır, anlaşmazlık çözülmezse dava açılabilir. İşçi alacakları ödenmezse, önce işverene ihbarname gönderir ve arabuluculuk süreci başarısız olursa 2 hafta içinde dava açmak gerekecektir.

GECE ÇALIŞMASI NEDİR?

Faaliyetin sürekli olması ya da faaliyetin zorunluluğu gibi sebeplerle bazı işyerlerinde gece döneminde de çalışma yapılmaktadır. Gece çalışmasının bu farklı yapısından dolayı mevzuatımızda söz konusu çalışma açısından bazı düzenlemelere yer verilmiştir.

Gece çalışmaları İş Kanunumuzun 69. maddesinde düzenlenmiştir. Adı geçen maddenin birinci fıkrasına göre, “Çalışma hayatında “gece” en geç saat 20.00’de başlayarak en erken saat 06.00’ya kadar geçen ve her halde en fazla 11 saat süren dönemdir.” Fakat bazı işlerin niteliğine ve gereğine göre yahut yurdun bazı bölgelerinin özellikleri bakımından, çalışma hayatına ilişkin “gece” başlangıcının daha geriye alınması veya yaz ve kış saatlerinin ayarlanması gibi imkânlarda maddede düzenlenmiştir. Günün bu dönemi gece çalışması sayılacak ve ona ilişkin hükümler uygulanacaktır.

Ayrıca İş Kanunu 69. maddeye göre gece çalışmaları 7,5 saati geçemez. Ancak, turizm, özel güvenlik ve sağlık hizmeti yürütülen işlerde işçinin yazılı onayının alınması şartıyla yedi buçuk saatin üzerinde gece çalışması yaptırılabilir. İK md 41/4 ‘e göre gece çalışmasında işçilere fazla çalıştırma yapılamaz. Ancak yeni değişiklikle turizm, özel güvenlik ve sağlık hizmeti yürütülen işlerde işçinin yazılı onayının alınması şartıyla yedi buçuk saatin üzerinde gece çalışması yaptırılabilir. Bu sektörlerde çalışan işçiler bakımından 7,5 saatin üstünde yapılan gece çalışması haftalık 45 saati veya günlük azami çalışma süresi olan 11 saati geçmedikçe salt gece 7,5 saati aştığından bahisle fazla çalışma olarak kabul edilemeyecektir.

Yargıtay gece çalışmalarında kural olarak azami sınır olan 7,5 saatlik sürenin aşılması halinde aşan kısmı fazla çalışma olarak kabul etmektedir. Söz konusu istisna kapsamındaki işlerde de 7,5 saati aşan çalışmaların yine fazla çalışma olarak değerlendirilmesi gerektiği, düzenlemenin sadece yasadışılığı kaldırdığı kabul edilmelidir. Aksi durumda hem istisna kapsamına giren işlerdeki işçiler ile diğer işçiler arasında eşitsizlik doğacak hem de işçilerin haklarının ödenmemesine sebebiyet verilecektir. Söz konusu işlerde yaptırılacak gece çalışmasının üst sınırına ilişkin özel bir düzenleme yapılmadığı için genel kural olan azami 11 saatlik günlük çalışmaya ilişkin sınır uygulanmalıdır. Kural 7.5 saat olsa da işçiye fazla çalışma yaptırıldığı taktirde aşan her saat için işçiye normal saatlik ücretinin 1.5 katı ile çarpılmış hali ödenmelidir. Örneğin işçinin saatlik ücreti 100 TL ise gece fazla çalışma yaptıysa her fazla saat için 100TL yerine 150 TL ödenecektir. Gece çalışmasında fazla çalışma hesap edilirken kural olan 45 saate göre değil 7.5 saate göre hesap yapılır. Yani günde sadece 8.5 saat gece çalışması yapsanız dahi 1 saat için fazla çalışma ücretine hak kazanmış olursunuz.

İş Kanunu’nun 73. maddesine göre “Sanayiye ait işlerde on sekiz yaşını doldurmamış çocuk ve genç işçilerin gece çalıştırılması yasaktır.”

İşçinin çalışma süresinin bir kısmı gece, bir kısmı ise gündüz dönemine denk gelebilir. Bu durumda işçinin çalışmasının yasak kapsamında kalıp kalmadığı hususunda uyuşmazlık çıkabilir. Postalar Hakkında Yönetmelik’in 7’nci madde hükümleri bu uyuşmazlığın önüne geçebilmek adına çalışma süresinin yarısından çoğu gece dönemine rastlayan bir postanın çalışmasının gece çalışması sayılacağını ifade etmiştir.

GECE ÇALIŞMASI KAÇ SAAT OLABİLİR?

İş kanununda gece olarak tanımlanan süre her ne kadar 11 saat olsa da yine İş Kanunu’nun 69. maddesinin üçüncü fıkrası gereğince işçiler, gece döneminde en fazla yedi buçuk saat çalışabilmektedir. Ancak bu maddenin üçüncü fıkrasına, 6645 sayılı Kanunun 37. maddesi ile bir cümle eklenmek sureti ile turizm, özel güvenlik ve sağlık hizmeti yürütülen işlerde, işçinin yazılı onayının alınması şartıyla, yedi buçuk saatin üzerinde gece çalışması yaptırılabileceği düzenlenmiştir. Bu doğrultuda turizm, özel güvenlik ve sağlık hizmeti yürütülen işler dışında gece çalışmalarının yedi buçuk saati geçemeyeceği şeklindeki genel kural geçerli olup, işçiler öncesinde olduğu gibi, gece yedi buçuk saatten fazla çalıştırılamaz. Söz konusu durumun gerçekleşmesi için işçilerin yazılı onayları aranmıştır.

Çalışma süresinin ortalama bir zamanında, mahalli adet veya işin gerekliliğine göre ara dinlenmesinin belirlenmesi gerektiği belirtilmiştir. Çalışma süresi dört saat veya daha kısa süreli işlerde on beş dakika, dört saatten fazla ve yedi buçuk saate kadar (yedi buçuk saat dahil) süreli işlerde yarım saat, yedi buçuk saatten fazla süreli işlerde ise bir saat ara dinlenmesi verilmesi öngörülmüştür. Ayrıca, iş kanununda dinlenme sürelerinin çalışma süresinden sayılmayacağı hükme bağlanmıştır. İşçilerin gece çalışmalarının, işin ortalama bir zamanında verilen dinlenme süresi hariç olmak üzere, 7.5 saatten fazla süremeyeceği düzenlenmiştir. Bu nedenle 7.5 saat süren bir gece çalışmasında, bir saatlik dinlenme süresi ile birlikte 8.5 saat çalışılması söz konusu olabilmektedir.

GECE MESAİSİ İÇİN YAZILI ONAY

İş Kanunu 69 uncu maddesinin 3’üncü fıkrası, “Ancak, turizm, özel güvenlik, sağlık hizmeti ve 30/5/2013 tarihli ve 6491 sayılı Türk Petrol Kanunu uyarınca petrol araştırma, arama ve sondaj faaliyetleri kapsamında yürütülen işlerde işçinin yazılı onayının alınması şartıyla yedi buçuk saatin üzerinde gece çalışması yaptırılabilir.” şeklindedir. Buradaki yazılı onay şartı, ispat değil geçerlilik şartı niteliğindedir. Dolayısıyla, yazılı onay alınmadan gece yedi buçuk saatten fazla çalıştırılan işçinin, sözlü olarak onay verdiğini belirtmesi de durumu değiştirmez. Bu bağlamda, işverenin söz konusu onayı yazılı olarak alması ve gerektiğinde bunu ispat edebilmesi zorunludur. Gece yedi buçuk saatten fazla çalışma yaptırıldığında, onayın alındığını ispat yükü işverene aittir. Yazılı onay, işçiden hangi şekilde alınmış olursa olsun, bir yıl için geçerli kabul edilmekte ve fazla çalışmalarda olduğu gibi her yıl yenilenmesi gerekmektedir. Ancak, işçinin yazılı onay vermiş olması dahi, sağlık durumunun elverişli olmaması veya gece yedi buçuk saatten fazla çalışmamasını haklı kılan diğer nedenlerin varlığı halinde, işveren tarafından işçiyi bu sürenin üzerinde çalışmaya zorlamak mümkün değildir. İşçinin sağlık durumu veya haklı bir sebebinin bulunması halinde, gece yedi buçuk saatten fazla çalışmaya devam etme yükümlülüğü ortadan kalkmaktadır.

GECE ÇALIŞMASI YAPAN İŞÇİLERİN HAKLARI NELERDİR?

Kanunun “Ücret” başlığı altında düzenlenen maddelerinde gece çalışmalarında gündüz çalışmalarına oranla daha fazla ödeme yapılmasına ilişkin bir düzenleme bulunmamaktadır. Bu doğrultuda gece çalışması, sırf gece yapıldığı için fazla ücret istenmesine hak vermez fakat işveren, tek taraflı olarak işyeri iç yönetmeliği ile işçilere gece çalışmaları için fazla ücret ödenmesini öngörebilir. Gece yapılan çalışmalarda işçilere, fazla ücret ödenmesine ilişkin bir düzenleme yapılmamakla birlikte aksi yönde bir işyeri uygulamasının varlığı durumunda da gece çalışmaları için fazla ödeme yapılması gerekmektedir.

Yine İş Kanunu’nun 69. ve Postalar Halinde Çalışma Yönetmeliğinin 8. ve 9. maddeleri uyarınca gece ve gündüz işletilen ve nöbetleşe işçi postaları kullanılan işlerde, bir çalışma haftası gece çalıştırılan işçilerin, ondan sonra gelen ikinci çalışma haftası gündüz çalıştırılmaları suretiyle postalar sıraya konur. Gece ve gündüz postalarında iki haftalık nöbetleşme esası da uygulanabilir. Postası değiştirilecek işçi kesintisiz en az on bir saat dinlendirilmeden diğer postada çalıştırılamaz. Ayrıca gece çalışması nedeniyle sağlığının bozulduğunu raporla belgeleyen işçiye işveren, mümkünse gündüz postasında durumuna uygun bir iş verecektir. Gece çalıştırılacak işçilerin sağlık durumlarının gece çalışmasına uygun olduğu, işe başlamadan önce alınacak sağlık raporu ile belgelenmeli, gece çalıştırılan işçiler en geç iki yılda bir defa işveren tarafından periyodik sağlık kontrolünden geçirilmelidir.

Hafta tatili konusunda Yargıtay, postalar halinde çalışan işçiler açısından da hafta tatili gününün gece 24.00’ten başlaması gereği belirtilmektedir. Yirmi dört saatlik hafta tatilinin kesintisiz verilmesini aramakta, yirmi dört saatten az dinlenme süresinin verilmesi durumunda hafta tatilinin hiç kullandırılmadığını kabul etmektedir.

İş Kanunu’nda ve Yıllık Ücretli İzin Yönetmeliğinde, gece çalışması ya da gece çalışması yapan işçilere yönelik özel bir düzenleme bulunmamaktadır. İzin günlerinin saat 24.00’ten başlaması gerekmektedir. Ancak postalar halindeki çalışmanın niteliği gereği hafta tatili gününün belirli bir kısmında çalışılması gibi bir istisnai durum, yıllık ücretli izin gününde de gerçekleşebilir.

İŞÇİNİN SÜREKLİ OLARAK GECE VARDİYASINDA ÇALIŞTIRILMASI

Bir işçi sürekli olarak gece vardiyasında çalışamaz bu insan haklarına da aykırı bir durumdur. İşçi böyle bir durumun varlığında sözleşmesini haklı fesihle feshedebilmektedir. Ayrıyeten kıdem de hak kazanır. Gece ve gündüz işletilen ve nöbetleşe işçi postaları kullanılan işlerde, bir çalışma haftası gece çalıştırılan işçilerin, ondan sonra gelen ikinci çalışma haftası gündüz çalıştırılmaları suretiyle postalar sıraya konulmalıdır. Postası değiştirilen işçinin kesintisiz en az on bir saat dinlendirilmeden diğer postada çalıştırılamaz

GECE ÇALIŞMASINDA İŞVERENİN YÜKÜMLÜLÜKLERİ

Bazı işletmelerin, teknik sebeplerden dolayı sürekli çalışması gerekmektedir. Zira üretim sürecinin, durmaksızın kesintisiz olarak devam etmesi zorunludur. İş sözleşmesi ile taraflar arasında gece çalışmasına ilişkin bir düzenleme yapılmaması durumunda, işveren yönetim hakkına yani talimat verme hakkına dayanmak sureti ile işin nerede, nasıl ve ne zaman yapılacağını düzenleme hakkına sahiptir. İşverenin yönetim hakkına dayanarak işin düzenlenmesi sırasında vereceği emir ve talimatların, eşit durumda olanlara eşit bir biçimde uygulanması gerekir. Bu kapsamda işverenin iş dağıtımında, örneğin fazla çalışma ve gece çalışmalarında aynı nitelikteki işçiler arasında ayrım yapmaması, gerektiğinde bu işçiler arasında nöbetleşme usulüne başvurması gerekmektedir

İşveren ; Postalar Halinde İşçi Çalıştırılarak Yürütülen İşlerde Çalışmalara İlişkin Özel Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmeliğinin 3. maddesi gereğince işveren veya işveren vekilleri, posta sayısı ile her postanın işe başlama ve bitirme saatlerini, postalar halinde çalıştırdıkları işçilerin ad ve soyadlarını, ara dinlenmelerini, hafta tatillerini ve bunlara ilişkin değişiklikleri düzenleyerek işyerinde işçilerin kolayca görüp okuyabilecekleri şekilde ilan etmekle yükümlüdür.

İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu’nun 15. maddesi uyarınca işveren, çalışanların işyerinde maruz kalabilecekleri sağlık ve güvenlik risklerini dikkate alarak onları sağlık gözetimine tabi tutmakla yükümlüdür. Çalışanlar işe girişte, iş değişikliğinde, iş kazası veya meslek hastalığı sonrası işe dönüşte ve işin devamı süresince, işin ve işyerinin tehlike sınıfına göre düzenli aralıklarla sağlık muayenesinden geçirilmelidir. Tehlikeli ve çok tehlikeli işlerde çalışacaklar için sağlık raporu zorunludur ve rapor işyeri hekimi tarafından verilmelidir. Sağlık gözetimi ve buna ilişkin tüm maliyetler işverence karşılanır; işçiye yansıtılamaz. İşe dönüşteki sağlık muayenesi, işçinin talebine bağlı olmamalı; sağlık ve güvenlik açısından zorunlu bir işlem olarak değerlendirilmelidir.

Gece çalışması nedeniyle sağlığı bozulan işçi, durumu raporla belgelendirirse, işverenin mümkünse işçiye gündüz postasında uygun bir iş vermesi gerekir. Çalışanlar, ciddi ve yakın tehlike durumunda, iş sağlığı kurulu ya da işverene başvurup önlem alınmasını talep edebilirler. Gerekli önlem alınana kadar çalışmaktan kaçınabilir.

Eğer işyerinde gündüz çalışması yoksa veya uygun bir iş bulunamıyorsa, işverenin gündüz iş verme yükümlülüğü doğmaz. Bu durumda işveren, sağlık kurul raporuna dayanarak iş sözleşmesini feshedebilir ve kıdem tazminatı ödemek zorundadır.

Gece ve gündüz işletilen ve nöbetleşe işçi postaları kullanılan işlerde, bir çalışma haftası gece çalıştırılan işçilerin, ondan sonra gelen ikinci çalışma haftası gündüz çalıştırılmaları suretiyle postalar sıraya konulmalıdır.

GECE ÇALIŞMASINDA FAZLA MESAİ UYGULAMASI NASIL OLUR?

Fazla çalışma, haftalık 45 saatin aşılmasıyla oluşurken, gece çalışmalarında ayrıca yedi buçuk saatlik sınır vardır. 4857 sayılı İş Kanunu’nun 69. maddesiyle gece çalışmaları için bu sınır getirilmiş ve aşılması durumunda fazla çalışma sayılması düzenlenmiştir. Turizm, özel güvenlik ve sağlık hizmetlerinde işçinin yazılı onayıyla bu sınır aşılabilir. Haftalık çalışma süresinin 45 saatin altında belirlendiği durumlarda ise 45 saate kadar yapılan çalışmalar fazla sürelerle çalışma sayılır. Gece çalışmaları için fazla sürelerle çalışmaya bir yasak bulunmazken, fazla çalışma yapılması yasaktır. Yer altı işleri ve gebe, doğum yapmış ya da emziren işçiler için gece çalışmalarında yedi buçuk saat sınırı aşılmamalıdır. Ayrıca, kadın işçilere gece fazla çalışma yaptırılmaması gerektiği yönünde görüşler bulunmaktadır. Gündüz çalışması sonrasında yapılan fazla çalışmada ise dürüstlük kuralı gereği araya makul bir süre bırakılması önemlidir. Üçlü posta sistemiyle çalışılan işyerlerinde fazla çalışma yapılamaz. Çalışmanın niteliği belirlenirken işçinin gün içerisindeki fiili çalışması esas alınmalıdır.

Kadın işçiler, gece yedi buçuk saatten fazla çalıştırılamaz ve olağanüstü ya da zorunlu durumlar oluşsa bile gece fazla çalışma yaptıramazlar. Kısmi süreli çalışanlara da fazla çalışma ve fazla sürelerle çalışma yaptırılması yasaktır; ancak zorunlu veya olağanüstü sebepler doğarsa fazla çalışma mümkündür. Hazırlama, Tamamlama ve Temizleme İşleri Yönetmeliği kapsamında, asıl işten önce veya sonra en fazla iki saatlik ek çalışma yapılabilmekte ve bu tür durumlarda gece fazla çalışma yasağı uygulanmamaktadır.

Çalışma süresinin yarısından fazlası gece dönemine denk gelirse, yapılan çalışma gece çalışması sayılır. Gece çalışması yapılan işlerde fazla çalışma yapılamaz. Maden ocakları, tünel, kanalizasyon gibi yer altında veya su altında çalışılan işlerde de fazla çalışma yasağı vardır. Fazla çalışmanın hesabında yarım saatten az süreler yarım saat, fazlası bir saat olarak kabul edilir.

GECE ÇALIŞMASI ÜCRETİ NASIL HESAPLANIR?

Gece çalışması (20:00- 06:00 arası yapılan çalışma) normal gündüz çalışması gibi ücretlendirilir. Ancak bazı işkollarında veya toplu iş sözleşmelerinde gece çalışmasına yüzde 5 ila 30 arasında bir zam yapılabilir.

Yani İş Kanunu’nda doğrudan “gece çalışması zamlı ödenir” diye bir kural yok; zam şartı yoksa, normal saat ücreti ödenir. Ancak gece çalışmasında; 7,5 saati aşarsan, bu aşan süre fazla çalışma sayılır. Gece çalışmasında fazla çalışma yasak olduğu için (özellikle yer altı işlerinde ve kadın işçilerde), yapılmışsa da bunun ücreti ödenmek zorundadır. Fazla çalışma ücreti ise normal saat ücretinin %50 fazlasıdır.

Formül: Fazla çalışma ücreti = saatlik ücret x 1.5

Normal saatlik ücretin 100 TL ise, fazla çalışma ücretin 150 TL olur.

Eğer haftalık 45 saatin altında bir çalışma süresi belirlenmişse (örneğin haftalık 40 saat çalışıyorsan), 45 saate kadar olan çalışmalar fazla çalışma değil, fazla sürelerle çalışma sayılır. Bunun karşılığı da: Saatlik ücretin üzerine %25 zam yapılır.

Formül: Fazla sürelerle çalışma ücreti = saatlik ücret x 1.25

Özetle:

Gece çalışması varsa → Normal ücret (ek zam varsa TİS’e veya sözleşmeye bakılır).
Gece 7,5 saat aşıldıysa → Fazla çalışma (Saatlik ücret × 1,5).
Haftalık 45 saati aşmadıysan → Fazla sürelerle çalışma (Saatlik ücret × 1,25).
Kadın işçiysen → 7,5 saatin aşılması kesinlikle yasak.
Yeraltı işindeysen → Gece fazla çalışma kesinlikle yasak.

GECE ÇALIŞMASI YAPAN KADIN İŞÇİLERİN HAKLARI

Kadın işçiler açısından gece çalışması için genel bir yasak öngörülmemiştir. Kadınlara yönelik olarak genel bir gece çalışması yasağı öngörülmemekle birlikte hamilelik ve analık halinde gece çalışması yasağı, İş Kanunu’nun 73. maddesi ile getirilmiş bulunmaktadır. Buna göre; kadın işçiler, gebe olduklarının doktor raporuyla tespitinden itibaren doğuma kadar, emziren kadın işçiler ise doğum tarihinden başlamak üzere bir yıl süre ile gece postalarında çalıştırılamazlar. Bu süre, anne veya çocuğun sağlığı açısından gerekli olduğunun işyerinde görevli işyeri hekiminden alınan raporla belgelenmesi halinde altı ay uzatılabilmektedir

GECE ÇALIŞMA YASAĞI NEDİR?

4857 sayılı İş Kanunu’nun 73. maddesi, sanayiye ait işlerde çocuk ve genç işçilerin gece çalışmasını yasaklamıştır. Bu maddeye göre, on sekiz yaşını doldurmamış işçiler gece postalarında çalıştırılamaz. Ayrıca, on sekiz yaşını doldurmuş kadın işçilerin gece çalışmalarına ilişkin usul ve esaslar, Sağlık Bakanlığı’nın görüşü alınarak Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı tarafından çıkarılacak bir yönetmelikle düzenlenir. Bu yönetmeliğe göre kadın işçiler, gebe olduklarının doktor raporuyla tespitinden itibaren doğuma kadar, emziren kadın işçiler ise doğum tarihinden başlamak üzere bir yıl süre ile gece postalarında çalıştırılamazlar. Bu kurala aykırı olarak gece çalıştırılması durumunda, işveren veya işveren vekiline idari para cezası uygulanır. 2025 yılı için bu ceza miktarı, her bir işçi için 2.179 TL olarak belirlenmiştir.

GECE ÇALIŞMASINDA İŞÇİYE VERİLMESİ GEREKEN DİNLENME SÜRELERİ

İş Kanunu’na göre, işçilere günlük çalışma süresinin ortasında ara dinlenmesi verilmesi zorunludur. Çalışma süresi dört saati aşmazsa on beş dakika, dört ile yedi buçuk saat arasında ise yarım saat, yedi buçuk saati aşarsa bir saat ara dinlenmesi verilir. Ara dinlenmesi kural olarak aralıksız kullandırılır, ancak işin niteliği ve sözleşmeyle bölünebilir. Dinlenme süresi, işe geç başlama veya erken bitirme yoluyla sağlanamaz.

İşveren, işçilere farklı saatlerde dinlenme vererek işin devamlılığını sağlayabilir, ancak bu hakkı kötüye kullanamaz. Ara dinlenmesinde işçi serbesttir, isterse işyerini terk edebilir. Ancak işin gereği olarak bazı sınırlamalar getirilebilir. Dinlenme süresi çalışma süresinden sayılmaz; gece çalışmasında da aynı kural geçerlidir.

Ara dinlenmeleri sırasında fazla çalışma ücreti ödenmez. Gündüz başlayıp geceye sarkan çalışmalarda dinlenmenin süresi ve zamanı işin toplam süresine göre ayarlanır. İşyerinde yerleşmiş mola uygulamaları işveren tarafından keyfi olarak kaldırılamaz; kaldırılırsa işçi haklı nedenle sözleşmesini feshedebilir.

Taşıtlarda çalışan işçilere ise duraklama yerlerinde ya da işin gereği taşıt içinde ara dinlenmesi verilmelidir. Sefer başka bir şehirde bitiyorsa işveren konaklama sağlamalı veya işçiyi evine döndürmelidir.

GECE ÇALIŞMASINDA ÇALIŞMA SÜRESİNİN İHLALİ HALİNDE İŞÇİNİN HAKLARI

İşverenler, gece çalışmalarında yasal sınır olan 7,5 saati aşarsa veya ara dinlenmeleri, postaların değiştirilmesi gibi çalışma sürelerine ilişkin kurallara uymazsa, İş Kanunu’nun 104. maddesi uyarınca idari para cezası uygulanır. Bu cezalar, işçi başına ayrı ayrı kesilebilir ve Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı Bölge Müdürlüklerince verilir. İş müfettişleri tarafından düzenlenen tutanaklar, ihlallerin tespitinde delil niteliğindedir. İşverenler, iş müfettişlerine her türlü belgeyi sunmakla yükümlüdür.

İşveren ayrıca işçi özlük dosyalarını eksiksiz düzenlemeli, çalışma sürelerine dair belgeleri saklamalıdır. Aksi halde yine idari yaptırımla karşılaşır. Gece çalışmasında fazla süreler hesaplanırken yarım saatten az çalışmalar yarım saat, yarım saatten fazla çalışmalar bir saat sayılır. Ancak bu hesaplama sadece ücret açısından yapılır; cezai yaptırım açısından fiili çalışmaya bakılır.

Ayrıca, Umumi Hıfzıssıhha Kanunu gereğince de gece çalışma yasaklarına aykırılık halinde idari para cezası uygulanabilir. Verilen idari para cezalarına karşı 15 gün içinde sulh ceza mahkemesine itiraz edilebilir.

İşçi gece çalışmasında yasal sınırların aşılması sebebiyle yapılan feshe karşı işe iade talebinde bulunabilir ve bu yolla hem işine geri dönebilir hem de maddi tazminat kazanabilir.

HAKLI FESİH EDEREK TAZMİNAT TALEP ETME HAKKI

4857 sayılı İş Kanunu’nun 24/II-f maddesi gereğince, işçinin işveren tarafından çalışma şartlarının kanuna aykırı şekilde değiştirilmesi veya uygulanması halinde işçi haklı nedenle derhal fesih hakkına sahiptir.

İşveren, işçiyi gece çalışması süresini aşarak (7,5 saatten fazla) çalıştırıyorsa ve bu durum sürekli hale gelmişse veya işçinin sağlığını ve güvenliğini tehdit ediyorsa, işçi iş sözleşmesini haklı nedenle feshedebilir.

🔹 Haklı fesih durumunda işçi;

Kıdem tazminatına hak kazanır,
İhbar tazminatı talep edemez (çünkü derhal fesih hakkı kullanılır),
Ayrıca fazla çalışma alacakları da varsa bunları da talep edebilir.

Haklı nedenle fesihte işçi, iş sözleşmesini yazılı bir fesih bildirimiyle sona erdirip işverenden;

Kıdem tazminatı,
Ödenmeyen fazla mesai ücretleri,
Varsa diğer işçilik alacakları (yıllık izin ücreti vs.) talep edebilir.

Haklı fesih hakkının kullanılabilmesi için işçi, fesih öncesinde işverene durumu bildirmeli ve gece çalışması ihlalinin düzeltilmesini talep etmeli. İşveren düzeltmezse işçi derhal fesih yapabilir.

Fesih sonrası alacaklar için doğrudan alacak davası açılabileceği gibi, önce zorunlu arabuluculuk başvurusu da yapılmalıdır.

ARABULUCULUK BAŞVURUSU

Arabuluculuk süreci, işçi ve işveren arasındaki uyuşmazlıkların çözülmesi amacıyla başvurulan bir çözüm yöntemidir. Gece çalışmasının yasal sınırları aşması ve buna dayalı haklı fesih durumunda, işçi öncelikle arabulucuya başvurur. Bu süreçte, arabulucu tarafları bir araya getirir ve müzakereler yaparak bir uzlaşma sağlamaya çalışır. İlk başvuru yapıldıktan sonra, arabulucu belirli bir süre içinde taraflarla görüşerek anlaşmazlıkları çözmeye çalışır. Bu süreç, en fazla üç hafta sürer ve taraflar bu süre içinde anlaşmaya varmaya çalışır. Arabuluculukta anlaşmazlık çözülmezse, taraflar yasal dava yoluna başvurabilirler. Arabuluculuk süreci zorunlu olup, dava açmadan önce bu aşama tamamlanmalıdır. Ancak anlaşmazlık sonucu bir uzlaşma sağlanırsa, karşılıklı mutabakatla bir protokol hazırlanır ve taraflar arasında hukuki bağlayıcılık taşır.

İŞÇİLİK ALACAKLARI TALEPLİ DAVA SÜRECİ

İşçi, alacaklarının ödenmemesi durumunda, önce işverene ihbarname göndermelidir. İşçi, işçilik alacakları davası açmadan önce arabuluculuk aşamasına başvurur. Eğer arabuluculuk süreci başarısız olursa, Son tutanağı düzenlendiği tarihten itibaren 2 hafta içinde dava açmak zorunludur. İşçi işçilik alacakları için iş mahkemesinde işe iade davası açar. Dava dilekçesinde, işçinin alacak talepleri açıkça belirtilir.

SIKÇA SORULAN SORULAR

Gece Çalışması Kaç Saat Olabilir?

İş Kanunu’na göre gece çalışması en fazla 7,5 saat olabilir. Bu süreyi aşan çalışma, fazla mesai olarak kabul edilir.

Kimler Gece Çalışması Yapamaz ?

18 yaş altındaki çalışanlar,
Hamile ve emziren kadınlar,
Gece çalışmasına sağlık açısından uygun olmayan kişiler.

Bir Kişi Sürekli Gece Çalıştırılabilir Mi?

Hayır, bir kişi sürekli gece çalıştırılamaz. İşveren, gece çalışmasını dengelemek zorundadır ve çalışanlar için yeterli dinlenme süresi sağlamalıdır.

Gece Vardiyası En Fazla Kaç Gün?

Gece vardiyası uygulamasının süresi, işyerinin çalışma koşullarına bağlı olarak değişebilir ancak bir kişi bir haftada yalnızca 5 gece vardiyasına girebilir.

Gece Vardiyası Ücret Farkı Var Mı?

Bu durum zorunlu değildir fakat gece çalışması için işçiye genellikle %10-20 arasında ek ücret ödenir. Ancak bu durum iş sözleşmesine bağlı olarak değişebilir.

Sürekli Gece Çalışan Tazminat Alabilir Mi?

Evet, sürekli gece çalışması yapan işçiye tazminat ödenebilir. Bu, gece çalışmasının uzun süreli olması nedeniyle fiziksel ve psikolojik etkilerinden dolayı olabilir.İşçinin dinlendirilmesi kanunen zorunludur.

Gece Çalışamaz Raporu Nereden Alınır?

Gece çalışamaz raporu, işçinin sağlığını değerlendiren bir sağlık kuruluşundan, genellikle hastaneden alınabilir.

Gece Vardiyası Kaç Saat Sürebilir?

Gece vardiyası süresi genellikle 7,5 saat ile sınırlıdır. Ancak, 7,5 saatin üzerinde çalışılması durumunda fazla mesai uygulanır.

İş Kanunu’na Göre Gece Çalışmasının Süresi Ne Kadardır?

İş Kanunu’na göre, gece çalışması 7,5 saati aşmamalıdır.

Gece Çalışan İşçiye Ek Ücret Ödenmesi Zorunlu Mudur?

Sözleşmesine bağlı olarak değişmektedir fakat zorunlu değildir.

Gece Çalışması Yapan İşçinin Fazla Mesai Hakkı Var Mıdır?

Gece çalışması yapılan işlerde genel kural, çalışanların 7,5 saati aşan gece çalışmasına izin verilmemesidir. Ancak, belirttiğiniz gibi, bu kuralın istisnaları bulunmaktadır. Özel güvenlik, turizm ve sağlık hizmetleri gibi bazı sektörlerde görev yapan işçilere, yazılı onay alındığı takdirde 7,5 saatin üzerinde gece çalışması yaptırılabilir. Bu istisna, özellikle bu sektörlerdeki süreklilik ve ihtiyaçları göz önünde bulundurularak düzenlenmiştir. Yani, normal şartlarda gece çalışması 7,5 saati aşamaz, fakat yukarıda bahsettiğiniz sektörlerde bu süre uzatılabilir. Hakettiği taktirde fazla mesai ücreti ödenmek zorundadır.

Gece Vardiyasında Fazla Mesai Nasıl Hesaplanır?

7,5 saati aşan her saat, fazla mesai olarak değerlendirilir. Fazla mesai ücreti, normal saatlik ücretin %50 fazlası olarak ödenir.

Örneğin; Gece vardiyasında toplamda 9 saat çalışılmış. Normal çalışma süresi 7,5 saat olduğu için, fazla mesai süresi: 9- 7,5 = 1,5 saat

Normal saatlik ücret 20 TL Fazla mesai ücreti normal ücretin %50 fazlası olarak hesaplanır:
20 TL × 1,5 = 30 TL (Fazla mesai saatlik ücreti)

1,5 saat × 30 TL = 45 TL (Fazla mesai toplam ücreti)

Gece Çalışan İşçiye Fazla Mesai Yaptırılabilir Mi?

Evet, gece çalışan işçilere fazla mesai yaptırılabilir. Ancak, bu fazla mesainin de yasal sınırlar içinde olması gerekmektedir. İşçinin yazılı onayı alınarak 7,5 saatin üzerinde gece çalışması yaptırılabilir.

Gece Çalışan İşçinin Sağlık Raporu Alması Zorunlu Mudur?

Gece çalışan işçilerin sağlık raporu alması zorunludur ayruca işveren, işçiyi belirli aralıklarla sağlık kontrolünden geçirebilir.

Gece Çalışan İşçilere İşveren Sağlık Kontrolü Yaptırmak Zorunda Mudur?

Evet, işveren gece çalışan işçileri sağlık kontrollerine sokmak zorundadır, çünkü gece çalışmasının sağlık üzerinde olumsuz etkileri olabilir.

Kadın İşçiler Gece Vardiyasında Çalıştırılabilir Mi?

Kadın işçilerin gece çalıştırılabilmesi, yasal olarak mümkündür ancak bazı koşullara bağlıdır. Hamile ve emziren kadınlar gece çalıştırılamaz.

Hamile ve Emziren Kadınlar Gece Çalıştırılabilir Mi?

Hayır, hamile ve emziren kadınlar gece çalıştırılamaz. Onlar için özel koruyucu düzenlemeler vardır.

18 Yaş Altı İşçiler Gece Vardiyasında Çalıştırılabilir Mi?

18 yaş altındaki işçiler, gece vardiyalarında çalıştırılamaz.

Gece Çalışan İşçilerin Dinlenme Süresi Ne Kadardır?

Gece çalışan işçilere de günlük en az 11 saat dinlenme süresi verilmelidir. Ayrıca gece vardiyası sonrası bir dinlenme günü verilmesi gerekmektedir.

Gece Vardiyasında Mola Süresi Nasıl Uygulanır?

Gece vardiyasında mola süresi, normal çalışma saatlerinde olduğu gibi 1 saatten az olmamak kaydıyla uygulanır.

Gece Çalışan İşçinin Gündüz Çalışmaya Geçme Hakkı Var Mı?

Evet, gece çalışan işçi gündüz çalışmaya geçme hakkına sahiptir.

Gece Çalışan İşçilerin Yol Ücretini İşveren Karşılamak Zorunda Mıdır?

Eğer işçi ile işveren arasında yapılan iş sözleşmesinde, işverenin yol ücretini karşılayacağı veya servis hizmeti sunacağı belirtilmişse, işveren bu yükümlülüğü yerine getirmek zorundadır.

Gece Çalışan İşçinin İşten Ayrılma Hakkı Var Mı?

Evet, gece çalışan işçi, sağlık nedeniyle veya başka bir sebeple işten ayrılma hakkına sahiptir.

Gece Çalışması Nedeniyle İşçi İstifa Ederse Kıdem Tazminatı Alabilir Mi?

Kural olarak işten kendi isteğiyle ayrılan (istifa) işçi, kıdem tazminatı alamaz fakat işçinin işten ayrılış sebebi gece çalışmasının sağlığı üzerinde olumsuz sonuçlar doğurması ise bu haklı fesih sebebi sayılır ve işçi kıdem kazanır

Gece Çalışması Yapmayan İşçi İşten Çıkarılabilir Mi?

Gece çalışması yapmayan işçi, işten çıkarılabilir, ancak bu, yasal süreçlere uygun olmalıdır.

Gece Vardiyasında Çalışan İşçiye Hafta Tatili Nasıl Uygulanır?

Gece vardiyasında çalışan işçilere de hafta tatili verilmelidir. Bu tatil gününün uygun şekilde planlanması gereklidir.

Gece Vardiyasında Kaç Saatten Fazla Çalışma Yapılmamalıdır?

Gece vardiyasında 7,5 saatten fazla çalışma yapılmamalıdır. Aksi halde fazla mesai uygulanmalıdır.

Gece Vardiyasında Çalışan İşçiler İçin Dinlenme Molaları Ne Sıklıkla Verilmelidir?

Dinlenme molaları, gece çalışmasında da en az 1 saat verilmelidir ve uzun süreli çalışmalarda aralıklı olarak dinlenme süreleri sağlanmalıdır.

Melike Demiryürek