İHTİYARİ ARABULUCULUK NEDİR?

İhtiyari arabuluculuk, tarafların gönüllü olarak uyuşmazlıklarını çözümlemek amacıyla uygulama alanı bulan alternatif bir çözüm yoludur. Arabuluculuk, tarafların görüşmeler ve müzakereler eşliğinde bir araya geldiği, taraflar arasındaki iletişimin objektif ve bağımsız üçüncü bir kişi tarafından sağlandığı ihtiyari (gönüllü) olarak yürütülen uyuşmazlık çözüm yöntemidir.

İçindekiler

Yargılama sürecinin genellikle uzun sürmesi sebebiyle tarafların uyuşmazlıklarını daha hızlı çözümleyen seçimlik nitelikteki hukuki başvuru yolu olarak sıkça tercih edilmektedir. Uyuşmazlığın hızlı çözümlenmesinin yanı sıra ekonomik açıdan da oldukça kolaylık sağlamaktadır.

Hukuk sistemimizde arabuluculuk faaliyeti zorunlu ve gönüllü (ihtiyari) olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. Kaleme aldığımız makalemizde ihtiyari arabuluculukla ilgili açıklamalar yapılacaktır. İlgili yazımızda ihtiyari arabuluculuk hakkında genel bilgiler çerçevesinde merak edilen hususlar ile sıkça sorulan sorular açıklanmaya çalışılacaktır. Keyifli okumalar dileriz.

İhtiyari arabuluculuk, taraflar arasındaki anlaşmazlığın çözümlenmesi amacıyla arabulucu eşliğinde katılımın gönüllü olduğu bir çeşit hukuki çözüm yoludur. Yani taraflar arabuluculuk faaliyetine başvurarak aralarındaki uyuşmazlığın çözümünü objektif bir üçüncü kişinin yaptığı değerlendirmeler ile önerilere bırakmaktadır.

6325 sayılı Hukuk Uyuşmazlıklarında Arabuluculuk Kanunu ile ihtiyari arabuluculuk kurumunun hukuksal rejimi düzenlenmiştir. Arabulucu ilgili kanun uyarınca tarafları anlaşmaları için teşvik eder.

İhtiyari arabuluculuk, dava açılmadan önce yapılabileceği gibi mahkeme esnasında da uygulanabilir. Kısaca tarafların uyuşmazlıklarının çözümlenmesine yardımcı olmayı amaçlar.

İHTİYARİ ARABULUCULUK VE ZORUNLU ARABULUCULUK ARASINDAKİ FARKLAR

İhtiyari arabuluculuk, tarafların uyuşmazlıklarının çözümü için gönüllü olarak katılım sağladığı bir yöntemdir. Taraflar dilerse dava açtıktan sonra da ihtiyari arabuluculuk başvurusunda bulunabilirler. Zorunlu arabuluculuk ise karşımıza dava şartı olarak çıkmaktadır. Yani tarafların yasal düzenlemeler kapsamında yer alan ilgili uyuşmazlıklarında dava açmadan önce arabuluculuk yolunun tüketilmesinin zorunlu olduğu kabul edilmiştir. Söz konusu şart yerine getirilmeden dava açılırsa davanın usulden reddine karar verilmektedir.

İhtiyari arabuluculuk gerek dava açılmadan gerekse dava açıldıktan sonra yapılabilir. Fakat zorunlu arabuluculuk dava şartı olduğundan dava açılmadan önce yapılması zorunludur. Dava açıldıktan sonra ihtiyari arabuluculuğa başvurulması halinde dava, 3 ayı geçmemek üzere ertelenir.

Tarafların üzerinde tasarrufta bulunabileceği her türlü uyuşmazlık için ihtiyari arabuluculuk yöntemi tercih edebilir. Dava şartı olan zorunlu arabuluculuk halleri ise ancak kanunla düzenlenir. Örneğin iş hukukundan, kiracılık ilişkilerinden ve tüketici uyuşmazlıklarından doğan davalar için zorunlu arabuluculuk şartı öngörülmüştür.

İHTİYARİ ARABULUCULUK HANGİ UYUŞMAZLIKLARDA UYGULANABİLİR?

İhtiyari arabuluculuk, tarafların zorunda olmadığı halde çözüm yolu olarak gönüllü bir şekilde katılım sağladığı bir çözüm yöntemidir. Bu sebeple tarafların üzerinde serbestçe tasarrufta bulunabileceği her türlü özel hukuk uyuşmazlıkları için ihtiyari arabuluculuk yöntemine başvurulabilir.

Yasal düzenlemeler kapsamında zorunlu arabuluculuk öngörülen hallerde taraflar, ihtiyari arabuluculuk faaliyetine başvuramayacaklardır. Zira başvuru yapılması yasal bir zorunluluk olup tarafların iradesine göre hareket edilmemektedir.

Konusu suç teşkil eden eylemler ve bunun sonucunda doğan uyuşmazlıklar için de arabuluculuk faaliyetine başvurulamaz. Nitekim konusu suç teşkil eden uyuşmazlıklar, kanunda düzenlenmişse Ceza Muhakemeleri Kanunu kapsamında yer almakla birlikte uzlaştırma kapsamında yer alıyorsa savcılık nezdinde çözülmektedir.

Tarafların ihtiyari arabuluculuk yöntemiyle çözemeyeceği uyuşmazlıklara örnekler şunlardır;

Ceza Davaları
Nüfus Kaydı ile ilgili Davalar
Çocuğun Velayeti Davaları
Aile İçi Şiddet İddiası İçeren Davalar
İdari Tam Yargı ve İptal Davaları
Vergi Davaları
İş Kazası Tespit Davaları
Hizmet Tespit Davaları

İhtiyari arabuluculukla çözülebilecek davalara ise şunlar örnek gösterilebilir;

Ticaret Hukuku ve Sigorta Uyuşmazlıkları
Maddi ve Manevi Tazminat Davaları
Mirasta Mal Paylaşımı,
Tenkis Davası
Muris Muvazaası
Kıdem Tazminatı, İhbar Tazminatı gibi İş Hukukundan doğan tazminat talepleri

Ve diğer hususlarda ihtiyari arabuluculuk yoluna gidilebilir.

İHTİYARİ ARABULUCULUKTA TARAFLARIN RIZASI ŞARTLARI

İhtiyari arabuluculuk, tarafların gönüllülüğü esasına dayanılarak gerçekleştiği için taraf rızası sürecin başından sonuna kadar korunması gereken önemli bir şarttır. Zira hiçbir tarafın, arabuluculuk sürecine katılmasına zorlama yapılamayacağı gibi sürecin devamı için de devam etmesine zorlanamaz.

Arabuluculuk sürecine katılım sağlayacak her bir taraf, arabuluculuk sürecine başlamadan önce katılıma rızası olduğunu açıkça beyan etmelidir. Aynı şekilde taraflar, arabuluculuk faaliyeti devam ettiği sürece her zaman sürecin devamı için rıza gösterebilirler. Nitekim taraflardan biri süreçten çekilmek istediğini belirtirse arabuluculuk faaliyeti sona erecektir.

Arabuluculuk sonucunda taraflar anlaşmaya varmışsa, söz konusu anlaşma da gönüllü olarak kabul edilebilir.

Sonuç olarak ihtiyari arabuluculuk yönteminin en önemli şartı taraf rızasıdır. Çünkü taraflardan birinin süreci sonlandırmak istemesi halinde istenilen çözüme ulaşılmayacaktır.

İHTİYARİ ARABULUCULUK SÜRECİ NASIL İŞLER?

İhtiyari arabuluculuğa gerek dava açmadan önce gerekse de dava sürecinde başvuru yapılması mümkündür. Böylece taraflar arabuluculuk sürecine katılmayı kabul ederek sürecin sonucunda uyuşmazlığın çözümlenmesini hedeflerler.

Eğer taraflar dava açıldıktan sonra arabulucuya başvuracaksa yargılama, mahkemece 3 ayı geçmemek üzere ertelenir. Ancak bu süre her tarafın da başvurması halinde 3 ay daha uzatılabilir.

Taraflardan biri veya her ikisi, arabuluculuk için başvuruda bulunur. Aksi kararlaştırılmadıkça taraflardan birinin arabuluculuk teklifinde bulunması üzerine karşı tarafın 30 gün içinde teklife olumlu yanıt vermemesi halinde teklif reddedilmiş sayılacaktır.

Arabulucu her iki tarafın da isteği doğrultusunda seçilir. Ancak farklı bir usulün seçilmesi, elbette de mümkündür. Arabulucunun seçilmesinin ardından arabuluculuk sözleşmesi yapılarak sürece başlanılır.

Arabulucu, taraf bilgilerini topladıktan sonra en kısa süre içerisinde toplanmak üzere tarafları davet eder. Arabulucu, tarafların her biri ile ayrı ayrı görüşebileceği gibi birlikte de görüşmeler yapabilir.

Sözleşme serbestisinin bir sonucu olarak taraflar, kanunun emredici hukuk kurallarına aykırı olmamak şartıyla arabuluculuk faaliyetinin ne şekilde yürütüleceğini kararlaştırabilirler.

Uyuşmazlığın çözümüne katkı sağlayabilecek uzman kişiler de gerekirse müzakerelerde yer alır. Arabulucu, tarafları dinledikten ve uyuşmazlıkla ilgili hususları inceledikten sonra anlaşmazlığın çözümü için önerilerde bulunur. Bunun üzerine anlaşma veya anlaşmama durumuna göre son tutanak tutularak taraflar ve arabulucu tarafından imzalanır.

İHTİYARİ ARABULUCULUKTA ARABULUCU SEÇİMİ NASIL YAPILIR?

İhtiyari arabuluculukta arabulucu seçimi, tarafsızlık, deneyim ve tarafların sonuçtan memnun olması açısından önemli bir adımdır. Kural olarak ihtiyari arabuluculukta, arabulucu taraflarca kendi istedikleri bir kişi olarak seçilir. Ancak farklı bir usul de taraflarca kararlaştırılabilir. Tarafların arabulucu seçimi üzerinde anlaşamaması halinde ilgili arabuluculuk merkezlerinden veya mahkemece bir arabulucu atanabilir.

İHTİYARİ ARABULUCULUK ANLAŞMASI BAĞLAYICILIĞI

Arabuluculuk faaliyeti sonucunda tarafların anlaşması üzerine taraflar ve arabulucu tarafından imzalanan son tutanak bir anlaşma belgesi niteliğine sahiptir. Bu belgenin bağlayıcı olabilmesi için ilam niteliğinde belge vasfını taşıyor olması gerekmektedir. Bunun için de taraflar, icra edilebilirlik şerhi verilmesini isteyebilirler. Başka bir ifadeyle, eğer anlaşma belgesine icra edilebilirlik şerhi eklenirse bu durumda imzalanan tutanak, ilam niteliğinde belge olarak kabul edilir. Bunun sonucu olarak da anlaşılan hususlar bakımından hem taraflar açısından bağlayıcı olur hem de anılan konular için dava açılamaz.

Özel hükümlerce icra edilebilirlik şerhi alınmasının zorunlu olduğu haller dışında, taraflar ile varsa vekilleri ve arabulucu tarafından imzalanan anlaşma belgeleri doğrudan ilam niteliğinde belge sayılır.

İHTİYARİ ARABULUCULUK ANLAŞMA TUTANAĞI NASIL HAZIRLANIR?

İhtiyari arabuluculuk sonucunda hazırlanan anlaşma tutanağı, tarafların uyuşmazlık konusunda çözüme ulaştığını gösterir bir belge olarak düzenlenmektedir. Uzlaşma sağlandığı gösteren bu belge aynı zamanda hukuki olarak bağlayıcı niteliğe sahiptir. İhtiyari arabuluculuk anlaşma tutanağı, aşağıdaki unsurları içerecek şekilde hazırlanır;

Başlık ve Taraf Bilgileri: Taraf bilgilerinin içerisinde mutlaka kimlik numaraları ile tarafların adı, soyadı ve adres bilgileri yer almaktadır.
Arabulucunun Bilgileri: Burada ad-soyadı, adres bilgilerinin yanı sıra iletişim bilgilerine de yer verilir.
İhtiyari olduğu için mutlaka tarafların gönüllü olarak katılım sağladığı belirtilir.
Arabuluculuk faaliyetinin gerçekleştirildiği tarih ile hangi adreste yapıldığı bilgileri de yer almaktadır.
Uyuşmazlığın Konusu
Tarafların Anlaşmaya Vardığı Hususlar
Anlaşmayla İlgili Uyuşmazlık Çıkması İhtimaline Karşın Uygulanacak Hukuk Ve Yargı Yetkisi
Taraf ve Arabulucu İmzaları

İHTİYARİ ARABULUCULUKTA AVUKAT BULUNDURMA ZORUNLU MUDUR?

İhtiyari arabuluculuk sürecinde avukat bulundurmak zorunlu değildir. Ancak tüm hukuki uyuşmazlıklarda olduğu gibi arabuluculuk faaliyeti esnasında avukat desteği ve yardımı almak uyuşmazlığa konu hakların korunması açısından oldukça önemlidir. Örneğin her ne kadar ihtiyari arabuluculuğa taraflar, gönüllü olarak katılım sağlasa da psikolojik veya husumet sebebiyle görüşmelere kendileri katılmak istemeyebilirler. Bu gibi durumlarda avukat katılımı her iki taraf için de görüşmelerin daha rahat ve çözüm odaklı geçmesine yol açacaktır.

İHTİYARİ ARABULUCULUKTA GÖRÜŞMELER GİZLİ MİDİR?

Arabuluculuğa ilişkin iradilik, eşitlik ve gizlilik gibi birtakım temel ilkeler benimsenmiştir. Gizlilik ilkesi de tarafların sürece olan güveni açısından önemli bir yere sahiptir.

Arabulucu, arabuluculuk süreci boyunca elde ettiği ve kendisine sunulan bilgi ve belgeler ile diğer her türlü kayıtları gizli tutmakla yükümlüdür. Aynı şekilde taraflar ile müzakerelere katılan diğer kişiler de bu belgeleri gizli tutmak zorundadırlar. Fakat bu durumun aksi kararlaştırılabilir.

İHTİYARİ ARABULUCULUKTA TARAFLAR UZLAŞMAZSA NE OLUR?

İhtiyari arabuluculuk faaliyeti sonucunda tarafların uyuşmazlık konusu üzerinde anlaşmaması halinde bu husus tutanakla belgelendirilir. Arabulucu tarafından düzenlenen bu belge, arabulucu, taraflar ve varsa avukatları yahut yasal temsilcileri tarafından imzalanır. Arabuluculuk faaliyetinin sona ermesiyle taraflar dilerse uyuşmazlıklarıyla ilgili dava açabilir. Dava açıldıktan sonra arabuluculuğa başvurulmuşsa sürecin sona erdiğinin göstergesi olarak son tutanak mahkemeye sunulur.

İHTİYARİ ARABULUCULUKTA ANLAŞMAZLIK SONRASI MAHKEMEYE BAŞVURULABİLİR Mİ?

İhtiyari arabuluculuk, tarafların uyuşmazlıklarını çözümlemek amacıyla adli makamlara başvurmaksızın yapılan bir süreçtir. Fakat gönüllük esasına dayalı bu uyuşmazlık çözüm yöntemi tarafların daha sonra dava açması için bir engel teşkil etmemektedir. Taraflar dilerlerse ihtiyari arabuluculuk ile anlaşmaya varılmaması sonrasında mahkemeye başvurarak yargılama sürecine girebilirler.

İHTİYARİ ARABULUCULUK MASRAFLARINI KİM KARŞILAR?

Aksi taraflarca kararlaştırılmadıkça ihtiyari arabuluculuk masraflarını da ücreti gibi her iki taraf da eşit miktarda karşılar. Fakat elbette tamamının tek bir tarafın ödeyeceğine dair anlaşma yapılması da mümkündür. Arabuluculuk masraflarının karşılanmasında adli yardım ihtiyacı bulunan taraf, arabuluculuk bürosunun bulunduğu yerdeki sulh hukuk mahkemesinin kararıyla adli yardımdan yararlanabilirler.

İhtiyari arabuluculukta zorunlu arabuluculuktan farklı olarak masrafların ödenmemesi halinde, masraflar Devlet tarafından karşılanmamaktadır.

İHTİYARİ ARABULUCULUK TUTANAĞININ İPTALİ

İhtiyari arabuluculuk tutanağının iptal edilmesi bazı koşullarda mümkündür. Genellikle tarafların iradelerinin sakatlandığı durumlarda iradesi sakatlanan taraf tutanağın iptali talebinde bulunabilir. Aşağıdaki durumların varlığı halinde irade sakatlıkları söz konusu olur;

Tutanağın Hukuka Aykırı Olması: Arabuluculuk tutanağı, hukuka aykırı unsurlar içeriyorsa, bu durumda taraflardan her biri tutanağın iptali talebinde bulunabilir.
Yanılma Halinin Olması: Taraflardan birinin iradesi yanıltılarak arabuluculuk tutanağı düzenlenirse iradesi sakatlanan taraf, tutanağının iptalini isteyebilir.

Korkutma ile İmzalatma: Taraflardan biri anlaşma tutanağını zorla ve korutularak imzalatılırsa taraf iradesi sakatlanacağından tutanağın iptali talebinde bulunulabilir.

SIKÇA SORULAN SORULAR

İhtiyari Arabuluculuk Nedir?

İhtiyari arabuluculuk, tarafların arasındaki anlaşmazlığın çözümü için gönüllü olarak katılım sağladığı ve üçüncü bir kişinin eşliğinde görüşmelerin yapıldığı alternatif bir çözüm yoludur.

İhtiyari Arabuluculukta Arabulucu Ücretini Kim Öder?

Aksi taraflarca kararlaştırılmadıkça ihtiyari arabuluculuk ücretini her iki taraf da eşit miktarda karşılar. Fakat elbette tamamının tek bir tarafın ödeyeceğine dair anlaşma yapılması da mümkündür.

İhtiyari Arabuluculuk Dosyası Neden Açılır?

İhtiyari arabuluculuk faaliyeti genellikle tarafların uyuşmazlığı daha hızlı sonuçlandırmak amacıyla tercih edilmektedir. Ayrıca dava sürecinde yapılan yargılama giderlerine göre daha ekonomik olması da bir başka tercih sebebidir.

İhtiyari Arabuluculukta Süreç Nasıl İşler?

İhtiyari arabuluculuk süreci, taraflardan birinin arabuluculuk başvurusu teklifinde bulunması üzerine karşı tarafın olumlu yanıt vermesi üzerine başlamaktadır. Taraflarca veya ilgili makamlarca arabulucu seçildikten sonra arabulucu en kısa sürede tarafları ilk toplantıya davet eder. Birtakım müzakereler sonucunda tarafların anlaşma durumuna göre tutanak düzenlenerek arabuluculuk faaliyeti sonlandırılır.

İhtiyari Arabuluculuğa Katılmak Zorunlu Mu?

İhtiyari arabuluculuk, tamamen gönüllük esası üzerine yürütülen bir süreçtir ve bu durumda ne başvuru yapmak ne de katılmak zorunlu değildir. Taraflar, ihtiyari arabuluculuğa başvurmayı uyuşmazlıklarını çözmek amacıyla iradi olarak tercih ederler, bu süreç yasal bir zorunluluk değildir.

İhtiyari Arabuluculuk Sonrası Dava Açılabilir Mi?

İhtiyari arabuluculuk sonucunda taraflar anlaşmışsa, anlaşılan konular bakımından dava açılamaz. Nitekim arabuluculuk faaliyeti sonunda hazırlanan ve imzalanan anlaşma belgesi, ilam niteliğinde belge sayıldığından anlaşılan hususlar dava konusu yapılamayacaktır.

İhtiyarı Arabuluculuk Anlaşma Belgesi İlam Niteliğinde Mi?

İhtiyari arabuluculuk sonucunda anlaşma belgesine icra edilebilirlik şerhi eklenirse söz konusu belge ilam niteliğine haiz olacaktır. Ancak bazı durumlarda icra edilebilirlik şerhi aranmayıp anlaşma belgesi, doğrudan taraflar ile vekilleri ve arabulucu tarafından imzalanarak ilam niteliğinde belge olarak kabul görmektedir.

İhtiyari Arabuluculuğa Nasıl Başvurulur?

Taraflar, ihtiyari arabuluculuğa başvuru konusunda dava açılmadan önce ya da dava açıldıktan sonra yargılama sırasında anlaşabilirler. Mahkeme de ön inceleme aşamasında tarafları arabuluculuğa başvurması için teşvik edebilir.

Başvuru ise arabuluculuk bürolarına müracaat edilerek yapılmaktadır. Ancak UYAP sistemi üzerinde de arabuluculuk başvuru formu hazırlayarak arabuluculuk başvurusunda bulunmak mümkündür.

İhtiyari Arabuluculuk Dava Şartını Sağlar Mı?

İhtiyari arabuluculuk dava şartı olarak düzenlenmemiştir. Başından sonuna kadar taraf iradelerine dayanmaktadır. Zira dava şartı olan zorunlu arabuluculuk, ancak kanunda belirtilen hallerde söz konusu olabilir.

İşveren İhtiyari Arabuluculuğa İşçiyi Zorlayabilir Mi?

İhtiyari arabuluculuk süreci, uyuşmazlığın çözümü amacıyla tamamen tarafların rızasına bağlı olarak gerçekleştiren bir alternatif çözüm yöntemidir. Bu sebeple herkes için geçerli olduğu gibi işveren de işçisini arabuluculuk faaliyetine zorlayamayacaktır.

İşçi İhtiyari Arabuluculuk Sürecine Katılmazsa Ne Olur?

Taraflardan biri arabuluculuk faaliyetine katılmazsa bu husus tutanakta belirtilerek süreç sonlandırılır. Ardından uyuşmazlıkla ilgili dava açılması halinde katılmayan taraf davasında kısmen yahut tamamen haklı olsa dahi yargılama giderlerinin yarısı üzerinde bırakılır. Ayrıca taraf lehine vekalet ücreti yarı oranda hükmedilir.

İhtiyari Arabuluculukta Anlaşma Sağlanırsa İş Mahkemesine Başvurulabilir Mi?

İhtiyari arabuluculuk sonucunda anlaşılan konular için dava açılamaz. Ancak genel olarak iş hukukundan doğan uyuşmazlıklarda zorunlu arabuluculuk süreci izlenmektedir. Fakat zorunlu arabuluculuk kapsamına girmeyen iş kazası ve meslek hastalıklarından doğan uyuşmazlıklar için ihtiyari arabuluculuk yoluna gidilmesi mümkündür. Yani ihtiyari arabuluculukta anlaşma sağlanırsa dava açılamayacağından anlaşılan hususlar için iş mahkemesine başvurulamaz.

İhtiyari Arabuluculuk Sürecinde Tazminat Talep Edilebilir Mi?

Arabuluculuk sürecinde tazminat talep edilmesi mümkündür. Örneğin uyuşmazlığın konusunu tazminat talebi oluşturuyorsa ve arabuluculuk faaliyetine başlanarak anlaşma sağlanırsa tazminat alma istemi gerçekleşmiş olacaktır.

İş Hukukunda İhtiyari Arabuluculuk Sürecinde İşçi Kıdem Tazminatı Talep Edilebilir Mi?

İş hukukundan doğan işçilik alacaklarına ilişkin uyuşmazlıklar zorunlu arabuluculuk yoluna tabidir. İşçi alacağı niteliğinde olan kıdem tazminatı içinde zorunlu arabuluculuk faaliyetine gidilmesi gerekmektedir. Aksi takdirde dava açılmak istenirse dava şartı yokluğundan davanın usulden reddine karar verilecektir. Bu sebeple kıdem tazminatı, ihtiyari arabuluculuk süreci kapsamında yer almamaktadır.

İşçi İhtiyari Arabuluculuk Sürecinde İşverenin Sunduğu Teklifi Reddedebilir Mi?

Arabuluculuk sürecinde taraflar, anlaşma konusunda özgür iradelerine göre hareket edebilirler. Nitekim arabuluculuk mahiyeti gereği tarafları anlaşma konusunda zorlamaya elverişli değildir. İşçi, ihtiyari arabuluculuk sürecinde işverenin sunduğu teklifi reddedip reddetmemekte özgürdür.

MUHAMMED TALHA YILMAZ